اخلاق جنسی

اخلاق جنسی؛ قواعد غیرالزامی حاکم بر روابط جنسی.

علم اخلاق عهده‌دار تعیین محدوده درست و نادرست پدیده‌ها است؛ روابط جنسی نیز از جمله این پدیده‌ها است که پیرامون آن سه دسته نظر تولید شده است؛ نظریه تفریط، نظریه افراط و نظریه اعتدال. نظریه تفریط قائل به زشتی و پلیدی ذاتی روابط جنسی، نظریه افراط قائل به آزادی بی‌قیدوبند روابط جنسی و نظریه اعتدالی معتقد است غریزه جنسی یکی از استعدادهای بشری است که لازم است در چارچوب و محدوده خود پرورش یابد.

مفهوم‌شناسی

اخلاق جنسی، ناظر به روابط دو جنس مخالف، بخشی از اخلاق عام است که به عادات، ملکات و روش‌های انسانی مرتبط با غریزه جنسی می‌پردازد و از هنجارهای حاکم بر آنها و نیز از ابعاد فعالیت صحیح و غیرصحیح غریزه جنسی سخن می‌گوید و رابطه جنسی سالم را از ناروا متمایز می‌سازد.

مسائل و ابعاد اخلاق جنسی

موضوعاتی همانند حیای زن، غیرت ناموسی مرد، عفاف، وفاداری زن به شوهر، ستر عورت، پوشاندن بدن از نامحرم، منع زنا، ممنوعیت لذت بصری و لمسی از غیر همسر، منع ازدواج با محارم، منع نزدیکی با زن در ایام عادت، منع انتشار تصاویر قبیحه و تقدس یا پلیدی تجرد، ذیل اخلاق جنسی مطرح می‌شوند. وجه مشترک تمام این موضوعات در اخلاق و هنجارهای حاکم بر روابط زن و مرد خلاصه می‌شود؛ غیرت، عفت، حیا و پوشش چهار مفهوم کلیدی در حوزۀ اخلاق جنسی است.

رویکردها دربارۀ آمیزش جنسی

رهبانیت

اخلاق مبتنی بر رهبانیت معتقد به پلیدی ذاتی علاقه و آمیزش جنسی حتی با همسر شرعی و قانونی است؛ این اخلاق، غالبا در مسیحیت و دین بودا مشاهده شده است و میان اسنیت‌های یهودی و همچنین طریقه کلبیون در یونان و روم نیز رواج داشته است؛ علت‌های مختلفی درباره این‌گونه اخلاق جنسی بیان شده است، به‌عنوان مثال انگارۀ پلیدی علاقه و آمیزش جنسی میان مسیحیان، برگرفته از تفسیری است که آنها از مجرد زیستن حضرت عیسی دارند. کلیسای مسیحی به‌دلیل ضرورت تولید نسل و همچنین جلوگیری از آمیزش بی‌قیدوبند مردان و زنان، ازدواج را پذیرفته است، اما ازدواج را نافیِ پلیدی ذاتی آمیزش جنسی نمی‌داند.

آزادی جنسی

دیدگاهی که غریزه جنسی را به‌صورت آزاد می‌پذیرد عزمی راسخ در برداشتن تمام محدودیت‌های جنسی دارد. فروید و پیروانش طرفدار آزادی جنسی هستند و ریشۀ بیشتر ناراحتی‌های بشر را در ترس ناشی از محدودیت‌ها و ممنوعیت‌های اخلاق جنسی قدیم می‌دانند. برتراند راسل نیز نوعی اخلاق جنسی را تجویز می‌کند که خالی از احساساتی چون شرم، عفاف، تقوا و غیرت و نیز خالی از مفاهیمی چون زشتی، بدی و رسوایی است؛ او محدودیت جنسی را صرفا زمانی می‌پذیرد که موجب آزار دیگران شود.

اصول نظریه اخلاق جنسی نوین

1. انسان‌ها تا زمانی که آزادی دیگران را مختل نکنند آزاد هستند. زنان و مردان در معاشرت‌های لذت‌بخش جنسی قبل از ازدواج آزادند و ازدواج نیز نباید مانعی در این راه باشد؛ دلیل زشتی روابط جنسی آزاد در اخلاق جنسی کهن، صرفاً در شبهۀ انتساب فرزند به پدر بود که اکنون با استفاده از وسایل ضدآبستنی برطرف می‌شود و منع روابط جنسی خارج از خانواده، ضرورتی ندارد.
2. علت بسیاری از بیماری‌های اخلاقی انسان و جامعه مربوط به آشفتگی غرایز او است که ریشه در ارضاء ناهمگون غرایز دارد؛ این یافتۀ علمی موجب گرایش برخی‌اندیشمندان غربی به تجویز آزادی بی‌قیدوبند روابط جنسی و رفع محدودیت‌ها شده است.
3. انسان به امور ممنوعه رغبت بیشتری دارد که در اثر اقناع و اشباع کاهش می‌یابد. به‌همین دلیل برای عدم توجه دائم انسان به امور جنسی و عوارض ناشی از آن باید به او آزادی داد.

رویکرد اعتدالی

آموزه‌های اسلام از سرکوب و آزادی افراطی غریزه جنسی خودداری می‌کند و تمایل به ارضاء مشروع و متعادل آن دارد. مرتضی مطهری معتقد است راه صحیح اشباع و ارضاء غریزه جنسی صرفاً در پذیرش مقررات الهی، عفت و تقوا است. او با تاکید بر ضرورت پرورش همه استعدادهای انسانی از جمله استعداد جنسی، غرایز انسان را دارای چارچوب و قلمرو تعریف‌شده می‌داند. سرشت آدمی، پیچیده و چندلایه است و علاوه بر میل به ارضای غریزه جنسی، میل به بی‌نهایت نیز دارد که بر همه امیال انسان غلبه دارد. بی‌نهایت‌خواهی انسان او را به‌سمت شدت در ارضای غریزه جنسی می‎کشاند؛ به‌همین دلیل یکی از راه‌کارهای اسلام علاوه بر ارضای متعادل غریزه جنسی، پرهیز از تحریک و تهییج غریزه جنسی است که بی‌توجهی به آن در افزایش اضطراب و ناتوانی در خویشتن‌داری موثر است؛ اسلام می‌پذیرد که برخی بیماری‌های روانی ریشه در ارضا نشدن غریزه جنسی دارد، اما ارضاطلبی نامحدود غریزه جنسی نیز در ایجاد و گسترش اضطراب و بیماری‌های روانی مؤثر است.

هنجارهای جنسی

اخلاق جنسی شامل موضوعات کوچک و بزرگی است که روابط بین زن و مرد عصاره و وجه مشترک همه آنها است. هنجارهای جنسی به دو بخش رابطه زوجین و روابط زن و مرد غیر زوج تقسیم می‌شود و هر کدام دارای قواعدی است.

هنجارهای اخلاق جنسی زوجین

1. رعایت نظافت از جمله ازاله موهای زائد بدن موجب ازدیاد رغبت جنسی است.

2. ذیل اصل کرامت انسان، شایسته است از هر عمل جنسی آسیب‌زا به جسم یا روح همسر پرهیز شود و زوجین بکوشند که آگاهی، توانایی و مهارت ارضای شریک جنسی و رفع مشکلات آن را به‌دست آورند.

3. ذیل اصل مودت، زوجین باید به‌دنبال راه‌های ایجاد آرامش در زندگی و کسب رضایت زناشویی باشند و از ایجاد تنش دوری کنند.

4. ذیل اصل عدالت، شایسته است که در روابط زناشویی، زمینه ارضای میل جنسی طرفین فراهم شود؛ با تعدد و تنوع رابطه، رضایت زناشویی افزایش یابد؛ رابطه جنسی با پیش‌نوازی و ابراز محبت آغاز شود و از اجبار و خشونت به‌دور باشد؛ در صورت نامطلوب بودن اوضاع جسمانی یکی از زوجین، درخواست رابطه جنسی کنترل شود.

5. ذیل اصل عفت، زوجین از نگاه‌های غیرمنضبط و هوس‌آلود به دیگران بپرهیزند تا حس تکثرطلبی بیمارگونه را در آنها ایجاد نکند.

6. با خودسازی اخلاقی، انسان از توجه افراطی به مسائل جنسی و کم‌توجهی به امور معنوی فاصله می‌گیرد و آرامش روانی را حفظ می‌کند.

هنجارهای اخلاقی در روابط زن و مرد غیرزوج

برخی از این اصول مشترک بین زنان و مردان و برخی مختص به جنس خاصی است. طراحی فضای اجتماعی به‌گونه‌ای که کمترین ارتباط بین زنان و مردان صورت بگیرد، پرهیز از شوخی با نامحرم، پرهیز از چشم‌چرانی و عدم آزادی مطلق در روابط جنسی، از اصول مشترک اخلاقی میان زنان و مردان است؛ بر این اساس زن، در خارج از محیط خانوادگی حق تحریک و تهییج جنس مخالف را ندارد. مرد نیز خارج از محیط خانواده حق التذاذ جنسی، چشم‌چرانی و لمس زنان را ندارد. رعایت عفت در پوشش نیز از جمله اصولی است که شایسته تمام زنان و مردان است، اما در زنان به‌دلیل جذابیت فطری آنها شایسته‌تر است. همچنین شایسته است که زنان از آشکار کردن زینت‌های جاذب توجه مردان و نازک کردن صدا هنگام صحبت کردن با مردان نامحرم، پرهیز کنند. مردان نیز شایسته است که از ورود بی‌اجازه و بدون اعلام به حریم زنان، خودداری کنند. همچنین درخواست از زنان بهتر است با حفظ حریم یا از پشت پرده و حائل باشد.

منابع

• پاک‌نیا، عبدالکریم، «معاشرت با نامحرم از نگاه نبوی»، فرهنگ کوثر، شماره 68، 1385ش.
• «پوشیدن لباس تنگ و چسبان، برای زن و مرد چه حکمی دارد؟»، وب‌سایت اسلام کوئست، تاریخ به‌روزرسانی: 2 اسفند 1400ش.
• حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعه، قم، موسسه آل البیت لاحیاء التراث، 1416ق.
• زاده عبداللهی، آرشام، «هنجارهای اخلاقی حاکم بر ارتباط با ناهمجنس در قرآن با تمرکز بر سوره‌های احزاب و نور»، مجله اخلاق، شماره 35، 1398ش.
• طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت، مؤسسه الاعلمی للمطبوعات‏، چاپ دوم، 1390ق.
• غلامی، یوسف، اخلاق و رفتارهای جنسی، قم، معارف، چاپ سوم، 1386ش.
• فاطمی ‌امین، نصرالله و دیگران، «بازشناخت ملاک‌های اخلاقی مقدار رابطه زناشویی بهنجار با تاکید بر اصول اخلاق جنسی اسلام»، پژوهش در دین و سلامت، شماره 1، 1401ش.
• متقی‌فر، غلام‌رضا، درآمدی بر نظام اخلاق جنسی در اسلام، قم، موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، چاپ دوم، 1389ش.
• مطهری، مرتضی، اخلاق جنسی، قم، صدرا، بی‌تا.
• مطهری، مرتضی، خانواده و اخلاق جنسی، قم، صدرا، 1398ش.
• مطهری، مرتضی، روابط زن و مرد در اسلام، قم، صدرا، بی‌تا.
• مطهری، مرتضی، مسئله حجاب، قم، صدرا، بی‌تا.