تنفر از بدن

تنفر از بدن؛ بدریخت‌انگاری از تصویر ادراک شدۀ بدن.

بدن در دنیای معاصر اهمیت محوری یافته است. افراد به‌ویژه زنان عمدتا با سرمایه بدن به تعامل اجتماعی می‌پردازند. الگوهای تناسب‌اندام، متناسب با ارزش‌های فرهنگی غالب طراحی شده و در جامعه رواج می‌یابند. تفاوت میان شکل ایدئال بدن با تصور افراد از بدن خود موجب تنفر از بدن می‌شود. بدریخت‌‌انگاری بدن در میان زنان بیشتر از مردان شایع است و تشدید آن به نفرت شدید از خود منجر شده و ابعاد مختلف زندگی افراد را متأثر می‌سازد. بدریخت‌انگاری بیماری روانی است که از پیامدهای آن می‌توان به کاهش اعتماد به نفس، افسردگی و افزایش روی‌آوری به جراحی‌های زیبایی‌اندام اشاره کرد که خود موجب عوارض گوناگون می‌شود.

مفهوم‌شناسی

تنفر در لغت به‌معنای رمیدن، انزجار، کراهت، بیزاری و بی‌میلی است و با مفاهیم نارضایتی و بدریخت‌انگاری بدن مرتبط بوده و ناشی از نوعی تصور فرد از بدن خویش است. مراد از تصویر بدن، ادراک، احساسات و افکار افراد نسبت به بدن خود بوده و شامل برآورد‌ اندازۀ بدن، ارزیابی‌ از میزان جذابیت بدن و عواطف ‌مرتبط با شکل و حجم آن می‌شود.

تصویر بدن سازۀ اجتماعی است که با رضایت‌خاطر فرد نسبت به بدنش رابطه دارد. میزان تنفر از بدن وابسته به میزان تفاوتی است که بین تصور فرد از شکل بدن و الگوی بدن ایدئال ادراک‌شده وی وجود دارد. تنفر از بدن در حالت تشدید شده‌اش نوعی اختلال روانی است که در روان‌شناسی اجتماعی از آن به بدریخت‌انگاری بدن تعبیر می‌شود.

دیدگاه‌ها دربارۀ تنفر از بدن

جامعه‌شناسی بدن، رابطۀ دیالکتیک میان بدن فیزیکی و ذهنیت انسانی را مشخص‌ می‌کند.

گیدنز، تنفر از بدن را ناشی از قضاوت اجتماعی دانسته و مفهوم بدن را در ارتباط تنگاتنگ با دو مفهوم هویت و خود، قرار می‌دهد.

فوکو، بدن انسان را به‌عنوان موضوعی که دستمایه اعمال کنترل پزشکی است، در نظر گرفته و معتقد است؛ کنترل بر بدن محصول تاریخ جدید است که در راستای اهداف سیاسی خاص پیش می‌رود.

در نظریۀ مقایسه ‌اجتماعی، عامل ایجاد نارضایتی از بدن در افراد به‌ویژه زنان، مقایسه دانسته می‌شود.

بر مبنای نظریۀ ناهمخوانی خود؛ خود با تمایز بین خود واقعی، خود آرمانی و خودی که دیگران انتظار دارند، شکل می‌گیرد و خود آرمانی و خودی که دیگران انتظار دارند به‌عنوان مرجع ارزیابی خود عمل می‌کنند، تفاوت بین این‌دو خود و خود واقعی سبب نارضایتی و تنفر فرد از بدنش می‌شود.

نظریه طرح‌وارۀ خود نیز به سازه‌های شخصی الگوی فرد از بدنش توجه دارد که از تصور فرد و دیگران به بدن وی و از تأثیرات رسانه‌ها ناشی می‌شود. ناهمخوانی بین بدن عینی و بدن ادراک‌شده با بدن آرمانی، منجر به انتقاد از خود می‌شود.

نظریۀ شیء‌انگاری نشان می‌دهد که چگونه جامعه، زنان را وادار می‌کند تا خود را به‌عنوان اشیایی بر اساس ظاهرشان بنگرند. چنین نگاهی سبب افزایش نارضایتی زنان از بدن‌شان می‌شود.

بر مبنای نظریه فمینیستی، زنان قربانیان جامعه‌ای هستند که در آن بر اهمیت جذابیت ظاهری تأکید شده و زنان دارای جایگاه پایین‌تر در نظر گرفته می‌شوند.

نشانه‌های تنفر از بدن

بر مبنای تحقیقات روان‌شناختی؛ نشانه‌هایی وجود دارند که تا حدی تنفر یا نارضایتی از بدن را بازتاب می‌دهند. البته ممکن است بسیاری از افراد گهگاهی برخی از این رفتارها را داشته باشند، اما تفاوت اصلی در شدت و فراوانی این رفتارها است؛ افرادی که دچار تنفر از بدن خود هستند، از فعالیت‌هایی که حجم بدن‌شان را آشکار می‌سازد اجتناب می‌کنند، سعی دارند به‌نحوی بدن یا بخش‌های از خود را که از آن‌ها ناراضی هستند، پنهان کرده و به‌طور مکرر بدن خود را با لمس کردن و یا در آیینه دیدن، بررسی می‌کنند. به اعمال زیبایی افراطی روی آورده و خودپنداره منفی نسبت به بدن خود دارند. تمایل شدید به شبیه شدن با دیگران را داشته و آرزو می‌کنند که بدن‌شان شبیه بدن فرد دیگری باشد.

جنسیت و بدن

تصویر بدن پدیده‌ای متاثر از جنسیت است. مردان و زنان به‌‌گونه‌ای اجتماعی می‌شوند که بدن‌های‌شان را به‌طور متفاوتی ادراک کرده و ویژگی‌های جسمی‌ متفاوتی را با ارزش بدانند. زنان بدن‌شان را به‌منزله کالایی متمایز ادراک می‌کنند و برحسب معیارهای زیبایی‌شناختی ارزیابی می‌کنند، در حالی که برای مردان عملکرد و توانایی بدنی مهم‌تر از زیبایی بدن است. مطالعات نشان می‌دهد که زنان بیشتر از مردان از تصویر بدنی منفی رنج می‌برند.

بر اساس یافته‌های تحقیقی؛ میانگین رضایت از تصویر ذهنی از بدن در دختران کمتر از پسران است. پژوهش فراتحلیل، در مورد تفاوت‌های جنسی در نارضایتی بدنی، نشان می‌دهد که امروزه، نارضایتی بدنی میان زنان به‌طور قابل توجهی افزایش یافته است. نارضایتی بدنی میان مردان نیز در سه دهه اخیر از ۱۵ به ۴۳ درصد افزایش پیدا کرده است. زنان در معرض استانداردهای زیبایی لاغری هستند و مردان در معرض بدن ایدئال لاغر و عضلانی قرار دارند.

از منظر بارتکی؛ زنانگی بازتابی از بدن زنانه است که از طریق ژست‌های زنان ایجاد می‌شود و نظم‌بخشی به بدن زنان، از عوامل ایجاد و بقای زیردست بودن زن برای مرد است. وُلف بیان می‌کند که فشارهای رسانه‌ای برای تطابق با معیارهای زیبا شناختی موجب وسواس و نفرت زنان از بدن خود شده و مانع پیشرفت آنها و سبب فاصله گرفتن زنان از یکدیگر می‌شود.

ارزش‌گذاری بدن

در هر جامعه‌ای، الگوهای فرهنگی مرتبط با خصوصیات زیبایی‌اندام و چهره افراد مورد تبلیغ و اشاعه قرار می‌گیرد. امروزه الگوهای فرهنگ غربی در جهان از طریق رسانه‌های جمعی تبلیغ شده و ارزش‌های خاصی مرتبط با‌اندام ایدئال را مطلوب نشان می‌دهد. نمونه مشخصی از این ارزش‌ها که امروزه در مورد زنان در اکثر جوامع مورد توافق قرار گرفته، باریک‌اندامی است. مطالعاتی در بریتانیا، ایالات متحده و استرالیا، نشان می‌دهد که زنان در هر سنی که باشند معمولاً از شرایط بدنی خود ناراضی‌اند و آرزو می‌کنند که لاغرتر از آنچه هستند بشوند.

برخی محققین؛ تنفر از بدن به‌معنای نارضایتی زنان از بدن خویش را نوعی خشونت مردانه علیه زنان دانسته و معتقدند؛ زنان بر اساس سلیقه مردان، نقابی بر چهره و بدن خود می‌زنند. عیب‌جویی مردان از ظاهر چهره و‌ اندام زنان؛ به‌قدری تحقیرآمیز بوده و بار روانی سنگینی بر آنها وارد می‌کند که زنان را وادار می‌کند تا با اقدام به جراحی‌های خطرناک، ظاهر خود را بر اساس خواسته مردان، آراسته سازند.

عوامل نارضایتی از بدن

از منظر روانشناسی‌اجتماعی، تنفر و بدریخت‌انگاری بدن، عمدتا بر مبنای تغییر در ارزش‌های جامعه، یادگیری‌های مشاهده‌ای، شبکه‌های اجتماعی، تبلیغات رسانه‌ای و تأکید بر بدن اجتماعی به جای بدن طبیعی ایجاد می‌شود. فشارهای اجتماعی- فرهنگی مانند نگرش‌های ضد چاقی و اضافه‌وزن، نمایش و تبلیغ بدن‌های آرمانی در رسانه‌ها، رﮊیم غذایی خانواده، دوستان و فشار برای لاغر بودن از عوامل افزایش نارضایتی بدنی هستند.

تحقیقات نشان می‌دهند که صفات شخصیتی افراد مانند پایین بودن عزت نفس، خُلق افسرده و بالا بودن شاخص توده بدن، نارضایتی بدنی را افزایش می‌دهد. هم‌چنین شواهدی وجود دارد که نارضایتی بدنی با سن، رابطه خطی مثبت دارد. وقتی دختران به سن بلوغ می‌رسند و وزن بیشتری به‌دست می‌آورند، نارضایتی بدنی‌شان به‌شدت افزایش می‌یابد.

بر اساس برخی مطالعات؛ افراد دارای نارضایتی بدنی معیارهای شخصی غیرواقعی برای خودشان تعیین کرده و معتقدند که دیگران آنها را با خشونت ارزیابی می‌کنند، لذا تقاضاهای فوق‌العاده‌ای برای رسیدن به وضعیت مطلوب دارند.

ﺗﺼﻮﯾﺮ ﺑﺪن ﺑﻪﺷﺪت ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﯿﺮ ﻣﺤﯿطی اﺳﺖ که فرد در آن زﻧﺪگی می‌کند. اﯾﻦ اﺛﺮپذیری به‌همراه رﺳﺎﻧﻪﻫﺎی ﺟمعی؛ ﺗﺼﻮﯾﺮ اﯾﺪئال ﺑﺪن را ﺑﺎ ﺷﺮاﯾﻂ ﺧﺎص فرهنگ غالب، ﺑﻪﺻﻮرت جهانی در ﺟﻮاﻣﻊ ﻣﺨﺘﻠﻒ رواج می‌دﻫﻨﺪ. افراد ﻣﺘﺄﺛﺮ از اﯾﻦ ﻋﻮاﻣﻞ، سعی در ﺗﻄﺒﯿﻖ ﺗﺼﻮﯾﺮ ﺑﺪن ﺧﻮد ﺑﺎ اﯾﻦ الگوها دارﻧﺪ.

تغییرات فیزیکی که با بارداری، شیردهی و افزایش سن رخ می‌دهد، یکی دیگر از عوامل مهم نارضایتی زنان از بدن‌شان به‌شمار می‌رود.

پیامدهای تنفر از بدن

زیاد شدن فاصله میان تصویر فرد از بدن خود و تصویر ایدئال از بدن، سلامت فرد را به مخاطره‌انداخته و منجر به انواع اختلالات روانی می‌شود. تحقیقاتی در غرب نشان می‌دهد؛ دخترانی که از شکل ظاهری بدن خود ابراز نارضایتی کرده‌اند، نسبت به آنانی که تصویر مثبتی از بدن خود داشتند، از عزت‌نفس پایین‌تری برخوردار بودند.

وقتی لاغری مطلوب تلقی ‌شود، دختران و پسران جوان در طلب رسیدن به وزن ایدئال، خود را در معرض رژیم‌های سخت غذایی قرار می‌دهند و در حساس‌ترین شرایط رشد، دچار سوءتغذیه می‌شوند. امروزه تناسب‌اندام برای بسیاری از دختران به قدری مهم است که آنان ممکن است نسبت به چاق‌‌شدن خود حالتی وسواسی پیدا کنند. ادامۀ این وسواس به احتمال بروز انواع بیماری منجر می‌شود.

نارضایتی از بدن موجب گسترش انواع پیامدهای عمل زیبایی‌اندام به‌ویژه برای زنان و دختران شده است. تعدادی از زنان به‌دلیل این‌گونه اقدامات جان خود را از دست داده‌ و تعداد بیشتری به بیماری‌های مزمن گرفتار شده‌اند که تأثیرات عمیقی بر تمام ابعاد زندگی‌شان به‌جا گذاشته است.

منابع

• احمدنیا، شیرین، «جامعه‌شناسی بدن و بدن زن»، در وب‌سایت مجله ویستا، تاریخ بازدید: 16 دی 1403ش.
• اعظم رجبیان، علی و دیگران، «مطالعه کیفی بررسی علل اختلال بدریخت‌انگاری بدن در زنان: تحلیل محتوا»، در مجله دانشگاه علوم پزشکی اراک، دوره شصت‌ودو، شماره 2، خرداد و تیر 1402ش.
• «افسردگی و نارضایتی از‌اندام در دختران نوجوان»، در خبرگزاری ایسنا، تاریخ درج: 19 اردیبهشت 1388ش.
• پارسامهر، مهربان، نیک‌نژاد، محمدرضا، مداحی، جواد و کریمی منجرمویی، یزدان، «بررسی عوامل مرتبط با نارضایتی از تصویر بدن در بین ورزشکاران بدن‌ساز شهر یزد»، در مطالعات راهبردی ورزش وجوانان، دوره پانزده‌هم، شماره 32، شهریور 1395ش.
• حیرانی، علی و احمدی، شیرکو، «نارضایتی بدنی و سلامت روانی در پرورش‌اندام کاران مرد حرفه‌ای و غیر حرفه‌ای»، در فصلنامه تحقیقات علوم ورزشی، سال اول، شماره 2، بهار 1390ش.
• دهخدا، علی‌اکبر، لغت‌نامه، تهران، دانشگاه تهران، 1377ش.
• صیفوری، بتول و عربی، نسرین، «گفتمان خاموش مدیریت بدن زنان، مورد مطالعه: زنان 17 تا 50 ساله شهر کرمان»، در راهبرد فرهنگ، شماره 60، زمستان 1401ش.
• «علل نارضایتی خانم‌ها از‌اندام خود و گرایش به جراحی‌های زیبایی بدن»، در وب‌سایت کلینیک کیمیا، تاریخ بازدید: 17 دی 1403ش.
• کاکاوند، علیرضا، «اثر تعدیل‌کنندگی کمال‌گرایی بر ارتباط بین فشار فرهنگی – اجتماعی و نارضایتی از تصویر بدن»، در فصلنامه روان‌شناسی کاربردی، سال نهم، شماره 1، بهار 1394ش.
• «نارضایتی از بدن: نشانه‌ها، دلایل و راه‌های بهبود»، در وب‌سایت باور هیربد (باشگاه اعصاب و روان)، تاریخ بازدید: 17 دی 1403ش.
• نعمت‌اله‌زاده ماهانی، کاظم، «بررسی نظریه‌های نارضایتی از بدن»، در وب‌سایت بوبوک، تاریخ بازدید: 16 دی 1403ش.
• هاشملو، جعفر، «نارضایتی بدنی»، در وب‌سایت روان‌شناسی‌هاشملو، تاریخ بازدید: 16 دی 1403ش.