دوستی دختر و پسر: تفاوت میان نسخه‌ها

مراد از ختر و پسر، افراد نوجوان و جوان مجرد از دو جنس مخالف است. دوستی دختر و پسر مفهوم ناظر به سطحی از روابط میان آنها است که در آن بر خلاف انواع روابط دیگری از قبیل تحصیل و کار که برای امور غیر جنسی صورت می‌گیرد، نفس رابطه در آن موضوعیت داشته و در واقع الگوی ارتباط برای ارتباط است که در قالب آن طیف وسیعی از عواطف و در پاره‌ای موارد، رفتارهای جنسی نیز در اشکال و مراتب گوناگون آن مبادله می‌شود.<ref>[https://hawzah.net/fa/Magazine/View/6432/6666/78768/%D9%86%DA%AF%D8%A7%D9%87-%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87-%D8%A8%D8%A7%D8%B2%D8%AE%D9%88%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%B1%D9%88%D8%A7%D8%A8%D8%B7-%D8%AF%D8%AE%D8%AA%D8%B1-%D9%88-%D9%BE%D8%B3%D8%B1 «نگاه ویژه؛ بازخوانی روابط دختر و پسر»، پایگاه اطلاع رسانی حوزه.]</ref> روابط دختر و پسر از مفاهیم اخلاق کاربردی و از مسائل مربوط به اخلاق جنسی است.<ref>[https://www.jahannews.com/analysis/348493/%D8%B1%D9%88%D8%A7%D8%A8%D8%B7-%D8%AF%D8%AE%D8%AA%D8%B1-%D9%BE%D8%B3%D8%B1-%D8%AF%DB%8C%D8%AF%DA%AF%D8%A7%D9%87-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D9%85%D8%AE%D8%AA%D9%84%D9%81 «روابط دختر و پسر از دیدگاه‌های مختلف»، وب‌سایت خبری جهان امروز.]  </ref> رابطه دختر و پسر در نگرش اسلام؛ به دو نوع حلال و حرام تقسیم می‌شود، دوستی آنها به‌دلیل عدم انطباق با موازن شرعی، ناهنجاری و حرام به‌شمار می‌آید.<ref> [https://jafarhashemlou.blogfa.com/post/2585 هاشملو، «روانشناسی دینی روابط دختر و پسر»، وب‌سایت روانشناسی هاشملو.]</ref>  

در گزارش محرمانه‌ یکی از سازمان‌ها، ادعا می‌شود که حدود 55% از جوانانی مورد مطالعه، با جنس مخالف خود رابطه داشته‌اند. بیش از 61% آنها به پایان بخشیدن به روابط خود تمایلی نداشته‌اند. دوستی 24% آنها به آمیزش جنسی منجر شده و 16% از افراد این گروه به حاملگی بعد از آمیزش اشاره کرده‌اند. چنین آماری حاکی از نزدیک شدن الگوی روابط دختر و پسر به الگوی دوستی‌های میان دو جنس در کشور‌های غربی است. در پژوهشی که در آن از 1200 پدر و مادر تهرانی نمونه‌گیری شده است، چنین به دست می‌آید که 88% از والدین معتقدند روابط دختر و پسر نسبت به سال‌های گذشته افزایش یافته است. پدران و مادران جوان بیشتر به شیوع این پدیده اعتقاد داشتند.<ref>[https://hawzah.net/fa/Magazine/View/6432/6666/78768/%D9%86%DA%AF%D8%A7%D9%87-%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87-%D8%A8%D8%A7%D8%B2%D8%AE%D9%88%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%B1%D9%88%D8%A7%D8%A8%D8%B7-%D8%AF%D8%AE%D8%AA%D8%B1-%D9%88-%D9%BE%D8%B3%D8%B1 «نگاه ویژه؛ بازخوانی روابط دختر و پسر»، پایگاه اطلاع رسانی حوزه.]</ref> روابط دختر و پسر، در شهرهای بزرگ به‌دلیل کنترل کم‌تر، بیشتر و در شهرهای کوچک به‌دلیل نظارت اجتماعی بیشتر، کمتر بوده است.<ref>[https://hawzah.net/fa/Magazine/View/6432/6666/78774/%DA%AF%D9%81%D8%AA%DA%AF%D9%88_;_%D8%AF%DA%A9%D8%AA%D8%B1_%D9%85%D8%AD%D8%B3%D9%86_%D8%A7%DB%8C%D9%85%D8%A7%D9%86%DB%8C_;_%D8%B1%D9%88%D8%A7%D8%A8%D8%B7_%D8%AF%D8%AE%D8%AA%D8%B1_%D9%88_%D9%BE%D8%B3%D8%B1 ایمانی، «روابط دختر و پسر در ایران؛ نقش خانواده در کاهش روابط دختر و پسر»، پایگاه اطلاع رسانی حوزه.]    </ref>  

در ارتباط به روابط دختران و پسران سه دیدگاه کلی؛ افراطی، تفریطی و اعتدالی مطرح است؛ در رويكرد ليبراليستي؛ بر آزادی مطلق تأکید شده و تمام مشکلات بشر ناشی از محدودیت‌ها و محرومیت‌های جنسی دانسته می‌شود؛ در رویکرد ریاضت جنسی که بیشتر در آموزه‌های کلیسا مطرح است؛ هرگونه ارتباط جنسی تقبیح شده و حتی ازدواج پدیده‌ی پست معرفی می‌شود. در رویکرد اعتدالی که عمدتا در آموزه‌های اسلامی مطرح است؛ بر ارتباط حداقلي تأکید می‌شود که در آن، نفس رابطه موضوعیت نداشته و نگاه دو جنس به همدیگر، عاری از شهوت جنسی است<ref>[https://jafarhashemlou.blogfa.com/post/2585 هاشملو، «روانشناسی دینی روابط دختر و پسر»، وب‌سایت روانشناسی هاشملو.]</ref> و ارتباط جنسی منحصرا در قالب ازدواج و زناشویی مجاز دانسته می‌شود.<ref>سوره مؤمنون، آیه 6-5.</ref>  

در ارتباط به پدیده دوستی دختر و پسر در جهان اسلام نیز دو نگاه متعارض وجود دارد؛ اندیشمندان متجدد؛ آن را پدیده طبیعی و از الزامات تجدد تلقی کرده و از نشانه‌های بلوغ فکری و رشد شخصیت افراد می‌دانند؛ اما متفکرین مسلمان آن را هنجارشکنی و در تقابل با ارزش‌های دینی اخلاقی و دارای پیامدهای سنگینی برای عفت عمومی و استحکام نهاد خانواده دانسته و خواهان مدیریت رابطه دختران و پسران هستند.<ref>[https://hawzah.net/fa/Magazine/View/6432/6666/78768/%D9%86%DA%AF%D8%A7%D9%87-%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87-%D8%A8%D8%A7%D8%B2%D8%AE%D9%88%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%B1%D9%88%D8%A7%D8%A8%D8%B7-%D8%AF%D8%AE%D8%AA%D8%B1-%D9%88-%D9%BE%D8%B3%D8%B1 «نگاه ویژه؛ بازخوانی روابط دختر و پسر»، پایگاه اطلاع رسانی حوزه.]</ref>

به‌دلیل تفاوت در ساختار روانی؛ انگیزه‌های دختران و پسران از دوستی با همدیگر نیز تفاوت نسبی دارد؛ از منظر شهید مطهری؛ مرد مظهر تقاضا و زن مظهر محبوبيت است. احساسات مرد نيازآميز و احساسات زن نازخيز است. احساسات مرد طالبانه و احساسات زن مطلوبانه است،<ref>مطهرى، مجموعه آثار (نظام حقوق زن در اسلام)، 1377ش، ج‏19، ص184.</ref> پسر شکارچی و بنده شهوت و دختر اسیر محبت است. مرد در صدد کامروایی جنسی و زن در آرزوی زناشویی است.<ref>مطهرى، مجموعه آثار (نظام حقوق زن در اسلام)، 1377ش، ج‏19، ص78.</ref>  

همان‌گونه که در امر ازدواج پسر به خواستگاری می‌رود در امر دوستی نیز در ابتدا پسر اقدام به رابطه دوستانه با دختر می‌کند.<ref>[https://hawzah.net/fa/Magazine/View/6432/6666/78774/%DA%AF%D9%81%D8%AA%DA%AF%D9%88_;_%D8%AF%DA%A9%D8%AA%D8%B1_%D9%85%D8%AD%D8%B3%D9%86_%D8%A7%DB%8C%D9%85%D8%A7%D9%86%DB%8C_;_%D8%B1%D9%88%D8%A7%D8%A8%D8%B7_%D8%AF%D8%AE%D8%AA%D8%B1_%D9%88_%D9%BE%D8%B3%D8%B1 ایمانی، «روابط دختر و پسر در ایران؛ نقش خانواده در کاهش روابط دختر و پسر»، پایگاه اطلاع رسانی حوزه.]</ref> بر مبنای پژوهش‌های‌انجام شده؛ انگیزه دختران عمدتا ازدواج، تأمین نیازهای عاطفي، جنسي، مالي و سرگرمي بوده و انگیزه پسران غالبا تأمین نیازهای جنسي، عاطفي و به تاخیر انداختن ازدواج است.<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1987551/%D9%88%D8%A7%DA%A9%D8%A7%D9%88%DB%8C-%D9%BE%DB%8C%D8%A7%D9%85%D8%AF%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%B1%D9%88%D8%A7%D8%A8%D8%B7-%D8%AF%D9%88%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%D9%87-%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4%D8%AC%D9%88%DB%8C% جوانمرد و دیگران، «واکاوی پیامدهای روابط دوستانه دانشجویان دختر و پسر به روش تحلیل کیفی و داده بنیاد ( مطالعه موردی دانشجویان دانشگاه آیت‌اله بروجردی ره)»، 1401ش، ص8.] </ref>  

چنین تمایلاتی متفاوت، موجب می‌شود که دختران و پسران اهداف متفاوتی را از دوستی با جنس مخالف تعقیب کنند و در ختم این رابطه، این دختران هستند که عمدتا خود را بازنده یافته و پسران غالبا به هدفی که داشته‌اند نایل می‌شوند؛ زیرا بر مبنای پژوهش‌های تجربی؛ حدود 44% دختران، هدف اصلی خود از دوستی را ازدواج بیان کرده‌اند؛ در حالي‌که تنها 25% پسران چنين ادعای داشته‌اند.<ref>ابراهیمی‌پور و دیگران، راهبردهای تحکیم خانواده، 1395ش، ص58-57.</ref>  

از منظر برخی محققین؛ افزایش دوستی دختر و پسر در کشورهای اسلامی متأثر از فرهنگ تجدد در سطوح و ابعاد مختلف حیات اجتماعی است که عمده‌ترین آن‌ها عبارتند از: تسهیل روابط دختر و پسر در فضاهای عمومی، توسعه وسایل ارتباط جمعی، تغییر در گروه‌های مرجع جوانان، بالا رفتن سن ازدواج، حاکمیت روحیه فردگرایی و تغییر نگاه دختران و پسران به مقوله ازدواج، بحران هویت و ناکامی خانواده‌ها و دیگر نهادهای مربوطه در پرورش سالم جوانان.<ref>[https://hawzah.net/fa/Magazine/View/6432/6666/78768/%D9%86%DA%AF%D8%A7%D9%87-%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87-%D8%A8%D8%A7%D8%B2%D8%AE%D9%88%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%B1%D9%88%D8%A7%D8%A8%D8%B7-%D8%AF%D8%AE%D8%AA%D8%B1-%D9%88-%D9%BE%D8%B3%D8%B1 «نگاه ویژه؛ بازخوانی روابط دختر و پسر»، پایگاه اطلاع رسانی حوزه.]</ref>  

مجموعه این عوامل که ناشی از تغییر در نظام فرهنگی است، مناسبات دختران و پسران در جوامع اسلامی را متحول ساخته است؛ در جوامع دینی، سفارش به صبر جنسی و پایین بودن سن ازدواج موجب می‌شود که دوستی دختر و پسر موضوعیت جدی نیابد؛ اما اباحه‌گری در فرهنگ جدید، خویشتن‌داری جنسی را تضعیف کرده، با تسهیل روابط جنسی و متراکم ساختن فضاهای عمومی با جذابیت‌های جنسی، دختران و پسران را وادار به ایجاد رابطه دوستی می‌کند.<ref>ابراهیمی‌پور و دیگران، راهبردهای تحکیم خانواده، 1395ش، ص54.</ref>  

برخی محققین اختلال در جامعه‌پذیری جنسیتی را عنصر مبنایی در شیوع دوستی دختر و پسر دانسته و بر این امر تأکید دارند که اگر پسران و دختران متناسب با ارزش‌های اسلامی، جامعه‌پذیر شوند در مناسبات اجتماعی با همدیگر حریم‌ها را حفظ می‌کنند.<ref>[https://jafarhashemlou.blogfa.com/post/2585 هاشملو، «روانشناسی دینی روابط دختر و پسر»، وب‌سایت روانشناسی هاشملو.]</ref>   

فرهنگ غربی، بربنیاد «فردگرایی» استوار بوده و بر همين مبنا؛ حيات فردي و جمعي جوامع غربی ساخت یافته است. پیام صریح فردگرایی این است که هیچ قدرت بیرونی نباید بر خواسته‌های فردی فرمان براند و یگانه معیار حقیقت همانا فرد است.<ref>زیبایی‌نژاد و سبحانی، درآمدی برنظام شخصیت زن در اسلام،1388ش، ص29.</ref> از چنین خاستگاهی است که اباحه‌گری و آزادی جنسی در غرب رواج یافته و نه‌تنها دوستی دختر و پسر تبدیل به هنجار اجتماعی می‌شود که آساسا داشتن رابطه جنسی برای نوجوانان ضروری تلقی شده و صرفا به آنها آموزش داده می‌شود که چگونه می‌توانند رابطه جنسی امن داشته باشند تا باعث حاملگی، سقط جنین و بیماری‌های مقاربتی نشود. برخی اندیشمندان غربی معتقدند؛ آموزش دادن رابطه امن، تنها بخشی از پیامدهای آزادی جنسی را کنترل‌پذیر می‌سازد؛ اما مشکل اساسی غرب بی‌عفتی و سرکوب کردن مدافعان عفت است و اگر دختران غربی بتوانند تا زمان ازدواج، پاکدامنی خود را حفظ کنند، مشکلاتی ناشی از روابط آزاد جنسی در این جوامع نیز به‌شکل بهتری حل خواهند شد.<ref>گل‌پرور، توصیف انتقادی اخلاق جنسی در جوامع غربی و نقد آن از دیدگاه اندیشمندان غربی، 1403ش، ص117.</ref>   

اسلام برای زنان و مردان حریم قایل است و بر اساس اصل محرمیت روابط آنها را تعریف کرده و بر حفظ حریم تأکید دارد. حريم نگه داشتن ميان زن و مرد نامحرم از احکام الزامی اسلام بوده و حفظ حریم را برای تمام نامحرمان به‌ویژه جوانان ضروری می‌داند؛ زیرا تمایلات جنسی در آنها شدیدتر است و اگر حریم‌ها رعایت نشود ممکن است منجر به ارتکاب حرام شود؛ چون دختر و پسر نامحرم به‌بهانه‌های مختلف با هم آشنا می‌شوند اگر مراقب نباشند به‌تدریج تحت تأثیر تمایلات جنسی، وابستگی عاطفی به‌همدیگر پیدا کرده، عفت و طهارت‌شان به مخاطره می‌افتد.<ref>[https://www.hawzahnews.com/news/387280/%D8%AD%D8%B1%DB%8C%D9%85-%D8%B1%D9%88%D8%A7%D8%A8%D8%B7-%D8%A8%D8%A7-%D9%86%D8%A7%D9%85%D8%AD%D8%B1%D9%85-%D8%A7%D8%B2-%D9%86%DA%AF%D8%A7%D9%87-%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85 «حریم روابط با نامحرم از نگاه اسلام»، وب‌سایت خبرگزاری حوزه.] </ref>   

در اسلام اموری از قبیل نگاه شهوانی،<ref> سوره نور، آیه 31-30.</ref> لمس کردن<ref>طبرسى، مكارم‌ الأخلاق، 1370ش، ص430. </ref> و خلوت کردن با نامحرم،<ref>ابن‌بابويه، من لايحضره الفقيه، 1413ق، ج‏3، ص252.</ref> شکستن حریم و حرام دانسته می‌شود. از آنجایی که دوستی دختر و پسر مستلزم مجموع یا برخی از این محرمات بوده و تمهید کننده مفسده اخلاقی است نیز حرام به‌شمار می‌آید. بنابراین؛ اسلام با ارتباط کاری دختر و پسر با حفظ حریم مخالف نیست؛ منتها برای حفظ پاكي و سلامت دختر و پسر بر حفظ حریم تأكيد کرده و اجازه نمی‌دهد که حريم قدسي دختر، خدشه‌دار يا پسر از دايره عفت خارج شود.<ref>[https://jafarhashemlou.blogfa.com/post/2585 هاشملو، «روانشناسی دینی روابط دختر و پسر»، وب‌سایت روانشناسی هاشملو.]</ref>

دوستی دختر و پسر پیامدهای سنگینی برای خود آن‌ها و جامعه اسلامی دارد که مهم‌ترین آنها عبارتند از: ترویج هنجارشکنی دینی؛ گسست در روابط خانوادگی؛ افزایش آسیب‌های روحی روانی؛ بحران اخلاق در نسل آینده؛ کسب عادت ثانویه به ارتباط با جنس مخالف؛ نهادینه شدن روابط دختر و پسر و رواج الگوهای همزیستی غیر خانوادگی.<ref>[https://hawzah.net/fa/Magazine/View/6432/6666/78768/%D9%86%DA%AF%D8%A7%D9%87-%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87-%D8%A8%D8%A7%D8%B2%D8%AE%D9%88%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%B1%D9%88%D8%A7%D8%A8%D8%B7-%D8%AF%D8%AE%D8%AA%D8%B1-%D9%88-%D9%BE%D8%B3%D8%B1 «نگاه ویژه؛ بازخوانی روابط دختر و پسر»، پایگاه اطلاع رسانی حوزه.]</ref> از منظر برخی محققین؛ آزادی روابط دختر و پسر به همان میزان که گرایش به اصل ازدواج را تضعیف می‌کند، نقش تعیین کننده در تسریع فروپاشی خانواده و اخلاق جنسی در جامعه نیز دارد.<ref>ابراهیمی‌پور و دیگران، راهبردهای تحکیم خانواده، 1395ش، ص58.</ref>  

از آنجایی كه دوستي‌ دختر و پسر در جوامع اسلامی ناهنجاری تلقی می‌شود، اين ارتباط‌ از عرصه عمومي به خلوت و تماس‌هاي پنهاني كشيده شده و نوجوانان را دچار آسيب‌هاي رواني و اجتماعي مي‌كند. مهم‌ترين نگراني دختران از داشتن رابطه با جنس مخالف، ايجاد مشكل براي ازدواج، آبروريزي‌، آگاه شدن پدر و مادر، درگيري خانوادگي، احساس گناه‌، اضطراب و افت تحصيلي است. نگراني‌هاي دختران سبب مي‌شود كه پسران در روابط دوستي خود با دختران از موضع قدرت وارد شده خواسته‌هاي خود را بر آنان تحميل كنند. برخی پژوهش‌ها، اعتياد و بزهكاري‌، مهاجرت و فرار از منزل را نیز از دیگر پیامدهای آن می‌دانند.<ref>[https://jafarhashemlou.blogfa.com/post/2585 هاشملو، «روانشناسی دینی روابط دختر و پسر»، وب‌سایت روانشناسی هاشملو.]</ref>  

برخی محققین برای کنترل روابط دختر و پسر متناسب با فرهنگ اسلامی راهکارهایی ارائه داده‌اند که برخی از آنها عبارتند از: توسعه پژوهش‌های لازم به‌منظور درک دقیق از وضعیت موجود و میزان شیوع آن در جامعه؛ سیاست‌گذاری در جهت کاهش سن ازدواج؛ تسهیل ازدواج و تنوع الگوهای آن؛ تقویت هویت و احیای مرجعیت‌های گذشته؛ احیاء باورهای بنیادین دینی؛ بازترسیم شاخص‌های رشد فرهنگی اجتماعی و اصلاح نظام آموزشی.<ref>[https://hawzah.net/fa/Magazine/View/6432/6666/78768/%D9%86%DA%AF%D8%A7%D9%87-%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87-%D8%A8%D8%A7%D8%B2%D8%AE%D9%88%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%B1%D9%88%D8%A7%D8%A8%D8%B7-%D8%AF%D8%AE%D8%AA%D8%B1-%D9%88-%D9%BE%D8%B3%D8%B1 «نگاه ویژه؛ بازخوانی روابط دختر و پسر»، پایگاه اطلاع رسانی حوزه.]</ref>  

برخی دیگر؛ برای انسجام فکر و تقویت فرهنگ عفاف در جامعه بر استفاده درست از جلسات مذهبی اشاره کرده و آن را بهترین بستر برای این امر می‌دانند.<ref> [https://hawzah.net/fa/Magazine/View/6432/6666/78774/%DA%AF%D9%81%D8%AA%DA%AF%D9%88_;_%D8%AF%DA%A9%D8%AA%D8%B1_%D9%85%D8%AD%D8%B3%D9%86_%D8%A7%DB%8C%D9%85%D8%A7%D9%86%DB%8C_;_%D8%B1%D9%88%D8%A7%D8%A8%D8%B7_%D8%AF%D8%AE%D8%AA%D8%B1_%D9%88_%D9%BE%D8%B3%D8%B1 ایمانی، «روابط دختر و پسر در ایران؛ نقش خانواده در کاهش روابط دختر و پسر»، پایگاه اطلاع رسانی حوزه.]          </ref> بر مبنای برخی پژوهش‌ها، برای کنترل دوستی دختر و پسر باید نهادهای متولی جامعه‌پذیری جنسیتی به وظایف خود به‌درستی عمل کنند.<ref>[http://www.imam-khomeini.ir/fa/c207_51270/%D8%B5%D8%AD%DB%8C%D9%81%D9%87_%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%85/%D8%AC%D9%84%D8%AF_15/%D8%B5%D8%AD%DB%8C%D9%81%D9%87_%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%85_-_%D8%AC%D9%84%D8%AF_15 خميني، صحيفه امام، 1378ش، ج‏15، ص245.] </ref>

*ابراهیمی‌پور، قاسم و دیگران، راهبردهای تحکیم خانواده از منظر متون دینی، قم، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، 1395ش.

*ابن‌بابويه، محمّد، من لايحضره الفقيه، قم، دفتر انتشارات اسلامى، 1413ق.

*ایمانی، محسن، «روابط دختر و پسر در ایران؛ نقش خانواده در کاهش روابط دختر و پسر»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه، تاریخ درج مطلب: 8 آبان 1390ش.

*«بررسی روابط بین دختر و پسر در کشور کانادا»، وب‌سایت باشگاه مهندسان ایران، تاریخ بازدید مطلب: 8 شهریور 1404ش.

*جوانمرد، کرم‌الله و دیگران، «واکاوی پیامدهای روابط دوستانه دانشجویان دختر و پسر به روش تحلیل کیفی و داده بنیاد (مطالعه موردی دانشجویان دانشگاه آیت‌اله بروجردی ره)»، پژوهش‌های روانشناسی اجتماعی، شماره 47، پاییز1401ش.

*«حریم روابط با نامحرم از نگاه اسلام»، وب‌سایت خبرگزاری حوزه، تاریخ درج مطلب: 26 تیر 1395ش.

*خمینی، روح‌الله، صحیفه امام، تهران، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، 1378ش.

*«روابط دختر و پسر از دیدگاه‌های مختلف»، وب‌سایت خبری جهان امروز، تاریخ درج مطلب: 17 اسفند 1393ش.

*زیبایی‌نژاد، محمدرضا و سبحانی، محمدتقی، درآمدی برنظام شخصیت زن در اسلام، قم، دفتر مطالعات و تحقیقات زنان، 1388ش.

*طبرسی، حسن بن فضل، مكارم الأخلاق‏، قم، رضى‏، 1370ش.

*گل‌پرور، فهیمه، توصیف انتقادی اخلاق جنسی در جوامع غربی و نقد آن از دیدگاه اندیشمندان غربی، قم، مرکز بین‌المللی ترجمه و نشر المصطفی(ص)، 1403ش.

*مطهرى، مرتضى، ‏مجموعه آثار شهيد مطهرى‏(نظام حقوق زن در اسلام)، ج19، تهران- قم‏، صدرا، 1377ش‏.

*«نگاه ویژه؛ بازخوانی روابط دختر و پسر»، پایگاه اطلاع رسانی حوزه، تاریخ درج مطلب: 8‌ آبان 1489ش.

*هاشملو، جعفر، «روانشناسی دینی روابط دختر و پسر»، وب‌سایت روانشناسی هاشملو، تاریخ بازدید مطلب: 5 شهریور 1404ش.