حمید گلزار (بحث | مشارکتها) بدون خلاصۀ ویرایش |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۲۵: | خط ۲۵: | ||
در متون اسلامی، گزاره‌ها و مضامین فراوانی وجود دارد که از توجه اسلام به حق کرامت زن حکایت می‌کند. سفارش مردان به معاشرت مناسب با همسران و تأکید بر نگهداری شایستۀ زنان مطلقه، در آیۀ ۲۲۹ سورۀ بقره، شواهد قرآنی این ادعا هستند. به همین نحو در روایات به مصادیقی از حسن معاشرت اشاره شده است، از جمله خوش‌صحبتی، عفو و گذشت شوهر از خطاهای همسر، محبت شوهر به همسر و ابراز آن، پاکیزگی و آراستگی ظاهری شوهر برای همسر،<ref>بستان، اسلام و تفاوت‌های جنسیتی در نهادهای اجتماعی، 1401ش، ص32-33.</ref> اکرام همسر و بزرگداشت وی حتی در صدا زدن او و پایبندی به همسر و عدم اهتمام به غیر همسر.<ref>حکمت‌نیا، حقوق زن و خانواده، 1396ش، ص240.</ref> به همین نحو برای ممانعت از سوء معاشرت شوهر، علاوه بر سرزنشِ کتک‌زدن زن توسط شوهر، مجازات‌های تعزیر، قصاص و [[دیه]] نیز پیش‌بینی شده است.<ref>بستان، اسلام و تفاوت‌های جنسیتی در نهادهای اجتماعی، 1401ش، ص255.</ref> | در متون اسلامی، گزاره‌ها و مضامین فراوانی وجود دارد که از توجه اسلام به حق کرامت زن حکایت می‌کند. سفارش مردان به معاشرت مناسب با همسران و تأکید بر نگهداری شایستۀ زنان مطلقه، در آیۀ ۲۲۹ سورۀ بقره، شواهد قرآنی این ادعا هستند. به همین نحو در روایات به مصادیقی از حسن معاشرت اشاره شده است، از جمله خوش‌صحبتی، عفو و گذشت شوهر از خطاهای همسر، محبت شوهر به همسر و ابراز آن، پاکیزگی و آراستگی ظاهری شوهر برای همسر،<ref>بستان، اسلام و تفاوت‌های جنسیتی در نهادهای اجتماعی، 1401ش، ص32-33.</ref> اکرام همسر و بزرگداشت وی حتی در صدا زدن او و پایبندی به همسر و عدم اهتمام به غیر همسر.<ref>حکمت‌نیا، حقوق زن و خانواده، 1396ش، ص240.</ref> به همین نحو برای ممانعت از سوء معاشرت شوهر، علاوه بر سرزنشِ کتک‌زدن زن توسط شوهر، مجازات‌های تعزیر، قصاص و [[دیه]] نیز پیش‌بینی شده است.<ref>بستان، اسلام و تفاوت‌های جنسیتی در نهادهای اجتماعی، 1401ش، ص255.</ref> | ||
در تفاسیر، دستور قرآنی معاشرت معروف با زنان، به‌عنوان عملی تعریف شده که منطبق بر عقل، حکم شرع و قانون باشد، با فضایل اخلاقی منافات نداشته باشد و سنت‌های مرسوم آن را خلاف ادب ندانند، آمده است. به عبارت دیگر از نظر اسلام، معروف چیزی است که مردم آن را معروف بدانند، البته مردمی که از راه فطرت منحرف نشده باشند. بر این اساس عادات و رسوم اجتماعی، تمدن و اخلاق هر قوم، | در تفاسیر، دستور قرآنی معاشرت معروف با زنان، به‌عنوان عملی تعریف شده که منطبق بر عقل، حکم شرع و قانون باشد، با فضایل اخلاقی منافات نداشته باشد و سنت‌های مرسوم آن را خلاف ادب ندانند، آمده است. به عبارت دیگر از نظر اسلام، معروف چیزی است که مردم آن را معروف بدانند، البته مردمی که از راه فطرت منحرف نشده باشند. بر این اساس عادات و رسوم اجتماعی، تمدن و اخلاق هر قوم، میتواند مفهوم خاصی از حسن معاشرت را مطرح کند.<ref>[https://flj.isu.ac.ir/article_39995.html ابن‌تراب، «نقش عرف در حقوق همسران»، 1386ش، ص95-98.]</ref> | ||
همان‌طور که در گذشته در تنگنا قراردادن زن به‌واسطۀ اذن خروج و ایجاد محرومیت در کسب علم و حضور در اجتماع برای زنان موضوعیتی نداشت و گستردگی مصادیق اذن خروج، بی‌عدالتی و مخدوش کردن کرامت زن تلقی نمی‌شد، اما امروزه برخورداری زن از حقوق اولیۀ انسانی مانند خروج از منزل به‌منظور [[تحصیل دختران|تحصیل]] علم، تصرف در اموال شخصی، احسان و نیکی به والدین و [[اشتغال زنان|اشتغال]] از بارزترین مصادیق اجرای عدالت در راستای حفظ کرامت تلقی می‌شود.<ref>[https://www.journal.ihrci.ir/article_207186.html شریف بهشتی و دیگران، «اذن زوج و تضمین کرامت زن درپرتو قاعدة لاضرر»، 1403ش، ص81.]</ref> | همان‌طور که در گذشته در تنگنا قراردادن زن به‌واسطۀ اذن خروج و ایجاد محرومیت در کسب علم و حضور در اجتماع برای زنان موضوعیتی نداشت و گستردگی مصادیق اذن خروج، بی‌عدالتی و مخدوش کردن کرامت زن تلقی نمی‌شد، اما امروزه برخورداری زن از حقوق اولیۀ انسانی مانند خروج از منزل به‌منظور [[تحصیل دختران|تحصیل]] علم، تصرف در اموال شخصی، احسان و نیکی به والدین و [[اشتغال زنان|اشتغال]] از بارزترین مصادیق اجرای عدالت در راستای حفظ کرامت تلقی می‌شود.<ref>[https://www.journal.ihrci.ir/article_207186.html شریف بهشتی و دیگران، «اذن زوج و تضمین کرامت زن درپرتو قاعدة لاضرر»، 1403ش، ص81.]</ref> | ||
| خط ۳۳: | خط ۳۳: | ||
جنبۀ سلبی اصل معاشرت به معروف، بیانگر این است که اگر كرامتِ ساحت‌های مختلف وجود انسان مانند عقل، اراده و عواطف، نقض و حرمت جسم يا روان انسان خدشه‌دار شود، باید برای رفع و ترميم آنها اقدام کرد و موانعی برای نقض کرامت ایجاد کرد.<ref>هاشمي، حقوق بشر و آزادي‌هاي اساسي، 1384ش، ص82.</ref> بر این اساس اگر شوهر در روابط خود با زن به‌گونه‌ای رفتار کند که زن دچار زیان مادی یا بدنی شود، ضامن پرداخت خسارت است، یعنی برای زن حق مصونیت از سوء معاشرت شوهر مطرح است.<ref>حکمت‌نیا، حقوق زن و خانواده، 1396ش، 241-242.</ref> | جنبۀ سلبی اصل معاشرت به معروف، بیانگر این است که اگر كرامتِ ساحت‌های مختلف وجود انسان مانند عقل، اراده و عواطف، نقض و حرمت جسم يا روان انسان خدشه‌دار شود، باید برای رفع و ترميم آنها اقدام کرد و موانعی برای نقض کرامت ایجاد کرد.<ref>هاشمي، حقوق بشر و آزادي‌هاي اساسي، 1384ش، ص82.</ref> بر این اساس اگر شوهر در روابط خود با زن به‌گونه‌ای رفتار کند که زن دچار زیان مادی یا بدنی شود، ضامن پرداخت خسارت است، یعنی برای زن حق مصونیت از سوء معاشرت شوهر مطرح است.<ref>حکمت‌نیا، حقوق زن و خانواده، 1396ش، 241-242.</ref> | ||
علاوه بر ضمانت اجراهای حقوقی و کیفری، سوء معاشرت، دارای پیامد حقوقی حق درخواست [[طلاق]] قضایی از سوی زن نیز است.<ref>حکمت‌نیا، حقوق زن و خانواده، 1396ش، 246.</ref> از | علاوه بر ضمانت اجراهای حقوقی و کیفری، سوء معاشرت، دارای پیامد حقوقی حق درخواست [[طلاق]] قضایی از سوی زن نیز است.<ref>حکمت‌نیا، حقوق زن و خانواده، 1396ش، 246.</ref> از این‌رو حق کرامت و حسن معاشرت با زن در مادۀ ۱۱۰۳ قانون مدنی<ref>[https://davoudabadi.ir/page/8172046/%D9%85%D8%A7%D8%AF%D9%87-1103-%D9%82%D8%A7%D9%86%D9%88%D9%86-%D9%85%D8%AF%D9%86%DB%8C قانون مدنی، ماده 1103.]</ref> مورد توجه قرار گرفته، اما مصادیق آن به‌صورت معین مشخص نشده و ضمانت اجرایی برای آن تعیین نشده است. این در حالی است که اگرچه حفظ كرامت انسانی يكی از مرزهای سازندۀ حريم خصوصی خانواده شمرده می‌شود، اما از نگاهی ديگر اگر حرمت انسانی و كرامت جسمی يا روحی شخصی در آن مورد تهاجم و خدشه قرار گيرد، دخالت حكومت اسلامی و حمايت كيفری از آن به سبب آن كه متصدی اصلی حريم خصوصی دولت است، ضرورت می‌یابد.<ref>[https://ensani.ir/file/download/article/20160914150059-9551-101.pdf عظیم‌زاده اردبیلی و میرزازاده، «بررسي دلايل لزوم حمايت كيفري از حريم خصوصي خانواده»، 1395ش، ص46.]</ref> به این دلیل مصونیت از سوء رفتار در [[نظام حقوق زن در اسلام|نظام حقوقی اسلام]]، دارای ضمانت اجرای مدنی و حتی کیفری است؛ زیرا اگر کسی به دیگری زیان مادی یا بدنی برساند، بر اساس قواعد، ضامن پرداخت خسارت خواهد بود و با تحقق شرایط مستحق مجازات است.<ref>حکمت‌نیا، حقوق زن و خانواده، 1396ش، 241-242.</ref> | ||
بر همین اساس زن در صورت سوء معاشرت مطابق مادۀ ۱۱۰۸ قانون مدنی<ref>[https://davoudabadi.ir/page/8392165/%D9%85%D8%A7%D8%AF%D9%87-1108-%D9%82%D8%A7%D9%86%D9%88%D9%86-%D9%85%D8%AF%D9%86%DB%8C قانون مدنی، ماده 1108.]</ref> استحقاق دریافت [[نفقه]] را از دست می‌دهد، اما علی‌رغم اینکه خداوند در آیات معاشرت با معروف، مردان را بیشتر مخاطب قرار داده و آنها را به رفتار مناسب با همسران خود سفارش کرده، در قانون، سوء معاشرت شوهر بیشتر جنبۀ اخلاقی دارد و ضمانت اجرایی برای آن پیش‌بینی نشده است. تنها زمانی که سوء معاشرت مرد، زندگی را برای زن غیرقابل تحمل سازد، بر اساس مادۀ ۱۱۳۰ قانون مدنی<ref>[https://davoudabadi.ir/page/2946835/%D9%85%D8%A7%D8%AF%D9%87-1130-%D9%82%D8%A7%D9%86%D9%88%D9%86-%D9%85%D8%AF%D9%86%DB%8C قانون مدنی، ماده 1130.]</ref> زن حق دارد از دادگاه درخواست طلاق کند.<ref>وفادار، حقوق خانواده (حقوق مدنی 5)، 1380ش، ص83.</ref> | بر همین اساس زن در صورت سوء معاشرت مطابق مادۀ ۱۱۰۸ قانون مدنی<ref>[https://davoudabadi.ir/page/8392165/%D9%85%D8%A7%D8%AF%D9%87-1108-%D9%82%D8%A7%D9%86%D9%88%D9%86-%D9%85%D8%AF%D9%86%DB%8C قانون مدنی، ماده 1108.]</ref> استحقاق دریافت [[نفقه]] را از دست می‌دهد، اما علی‌رغم اینکه خداوند در آیات معاشرت با معروف، مردان را بیشتر مخاطب قرار داده و آنها را به رفتار مناسب با همسران خود سفارش کرده، در قانون، سوء معاشرت شوهر بیشتر جنبۀ اخلاقی دارد و ضمانت اجرایی برای آن پیش‌بینی نشده است. تنها زمانی که سوء معاشرت مرد، زندگی را برای زن غیرقابل تحمل سازد، بر اساس مادۀ ۱۱۳۰ قانون مدنی<ref>[https://davoudabadi.ir/page/2946835/%D9%85%D8%A7%D8%AF%D9%87-1130-%D9%82%D8%A7%D9%86%D9%88%D9%86-%D9%85%D8%AF%D9%86%DB%8C قانون مدنی، ماده 1130.]</ref> زن حق دارد از دادگاه درخواست طلاق کند.<ref>وفادار، حقوق خانواده (حقوق مدنی 5)، 1380ش، ص83.</ref> | ||
| خط ۳۹: | خط ۳۹: | ||
در مادۀ مذکور ضمن بیان مصادیق عسر و حرج، در بند چهار تصریح شده که ضرب و شتم یا هرگونه سوءرفتار مستمر زوج که عرفاً با توجه به وضعیت زوجه قابل تحمل نباشد، از مصادیق قابل پذیرش دادگاه برای اجبار زوج به طلاق زن است. البته در عمل، عدم وضوح و تعریف دقیق مفهوم عسر و حرج، مانع درک مناسب قاضی از این مسئله می‌شود. احساس امنیت جسمی و روانی باید به‌شدت تحت‌تأثیر قرار گیرد تا شرایط زوجه، سخت ارزیابی شود. از طرفی از آنجا که قانون، شرایط اجرای عسر و حرج را مشخص نکرده، قاضی باید به‌منظور ارزیابی وضعیت، مورد به مورد را به‌صورت جداگانه بررسی کند، که در این حالت عسر و حرج زنی که استاد دانشگاه است، متفاوت از یک زن کم سواد ارزیابی می‌شود <ref>Yassari, “[https://offcamp.modares.ac.ir/+CSCO+0h75676763663A2F2F757276616261797661722E626574++/HOL/-CSCO-3h--Page?handle=hein.journals/yislamie9&div=9&start_page=43&collection=journals&set_as_cursor=6&men_tab=srchresults Iranian Family Law in Theory and Practice”, ''Yearbook of Islamic and Middle Eastern Law'' 9: (53).]</ref>. | در مادۀ مذکور ضمن بیان مصادیق عسر و حرج، در بند چهار تصریح شده که ضرب و شتم یا هرگونه سوءرفتار مستمر زوج که عرفاً با توجه به وضعیت زوجه قابل تحمل نباشد، از مصادیق قابل پذیرش دادگاه برای اجبار زوج به طلاق زن است. البته در عمل، عدم وضوح و تعریف دقیق مفهوم عسر و حرج، مانع درک مناسب قاضی از این مسئله می‌شود. احساس امنیت جسمی و روانی باید به‌شدت تحت‌تأثیر قرار گیرد تا شرایط زوجه، سخت ارزیابی شود. از طرفی از آنجا که قانون، شرایط اجرای عسر و حرج را مشخص نکرده، قاضی باید به‌منظور ارزیابی وضعیت، مورد به مورد را به‌صورت جداگانه بررسی کند، که در این حالت عسر و حرج زنی که استاد دانشگاه است، متفاوت از یک زن کم سواد ارزیابی می‌شود <ref>Yassari, “[https://offcamp.modares.ac.ir/+CSCO+0h75676763663A2F2F757276616261797661722E626574++/HOL/-CSCO-3h--Page?handle=hein.journals/yislamie9&div=9&start_page=43&collection=journals&set_as_cursor=6&men_tab=srchresults Iranian Family Law in Theory and Practice”, ''Yearbook of Islamic and Middle Eastern Law'' 9: (53).]</ref>. | ||
عدم تعریف | عدم تعریف این که خشونت چیست و چه سطحی از آن طلاق را مجاز می‌کند، مانع متقاعد کردن دادگاه در عمل می‌شود. گاهی تشخیص خشونت بر عهده قاضی‌ای قرار می‌گیرد که وی در فرهنگی مردسالار پرورش یافته، فرهنگی که در آن، میزانی از خشونت مردان علیه زنان پذیرفته شده است. به این دلیل در عمل، دادگاه هر نوع خشونتی را جزء مصادیق عسر و حرج قرار نمی‌دهد و قاضی طبق معیارهای خود به تعریف خشونت می‌پردازد.<ref>Afshasr, ''Islam and Feminisms : An Iranian Case– Study, p.''182.</ref>در این شرایط زنان برای وصول به طلاق، بیشتر به شروط موجود در قرارداد [[ازدواج]] بسنده می‌کنند و حتی گاهی به‌منظور متقاعد کردن شوهر برای موافقت با طلاق امتیازهایی به وی می‌دهند.<ref>رحیمی سجاسی، تبیین فرایند مواجهه زنان با شکاف هنجارهای عرفی و موازین شرعی در ارتباط با حقوق خود در نقش همسری، 1398ش، ص67.</ref> | ||
==پانویس== | ==پانویس== | ||
