دوستی دختر و پسر

دوستی دختر و پسر؛ ارتباط دختر و پسر به منظور تعاملات عاطفی و جنسی.

دوستی دختر و پسر ریشه در تمایلات طبیعی و متقابل آنها داشته و در فرهنگ‌های مختلف به‌گونه‌های متفاوتی ارزش‌گذاری می‌شود. در نگرش مدرن؛ دوستی دختر و پسر امر شخصی و هنجار تلقی شده اما در دیدگاه دینی بر مدیریت روابط در قالب ازدواج تأکید می‌شود. دختران و پسران غالبا با انگیزه‌های متفاوتی اقدام به دوستی با همدیگر کرده و بر مبنای اهدافی که هرکدام تعقیب می‌کنند در نهایت بازنده این بازی بیشتر دختران هستند. دوستی دختر و پسر دارای پیامدهای فردی، خانوادگی و اجتماعی بوده و کارشناسان بر کنترل آن تأکید دارند.

مفهوم‌شناسی

مراد از ختر و پسر، افراد نوجوان و جوان مجرد از دو جنس مخالف است. دوستی دختر و پسر مفهوم ناظر به سطحی از روابط میان آنها است که در آن بر خلاف انواع روابط دیگری از قبیل تحصیل و کار که برای امور غیر جنسی صورت می‌گیرد، نفس رابطه در آن موضوعیت داشته و در واقع الگوی ارتباط برای ارتباط است که در قالب آن طیف وسیعی از عواطف و در پاره‌ای موارد، رفتارهای جنسی نیز در اشکال و مراتب گوناگون آن مبادله می‌شود. روابط دختر و پسر از مفاهیم اخلاق کاربردی و از مسائل مربوط به اخلاق جنسی است. رابطه دختر و پسر در نگرش اسلام؛ به دو نوع حلال و حرام تقسیم می‌شود، دوستی آنها به‌دلیل عدم انطباق با موازن شرعی، ناهنجاری و حرام به‌شمار می‌آید.

دوستی دختر و پسر در جهان

به‌گزارش محققین؛ هرچند در جوامع مدرن، متناسب با الزامات مدرنیته، دوستی دختر و پسر امری رایج دانسته می‌شود؛ اما در همین جوامع نیز گروه‌های مذهبی سعی در کنترل آن دارند؛ در امریکا، مسیحی‌ها و یهودی‌ها نسبت به افرادی که اعتقادی به ارزش‌های دینی ندارند، بیشتر مراقب رابطه فرزندان خود بوده و مسیحیان کاتولیک در این ارتباط مقیدتر هستند. در عین حال وقتی دختر و پسر غربی با هم دوست می‌شوند، عهد نانوشته‌ای می‌بندند که به یکدیگر وفادار بوده و چشم‌شان به دنبال دیگران نباشد چراکه چنین کاری خیانت تلقی می‌شود.

در کشورهای اسلامی به رغم محدویت‌های مذهبی، متناسب با حضور ارزش‌های فرهنگ مدرن، میزان دوستی دختر و پسر متفاوت است؛ به‌عنوان نمونه در کشورهای مالزی و ترکیه، چنین رابطه‌ی در مناطق سنتی آنها کمتر و در محیط‌های با حریم بازتر، بیشتر است.

دوستی دختر و پسر در ایران

در این زمینه تحقیقاتی محدود و بیشتر معطوف به مرکز صورت گرفته است. در برخی از این تحقیقات ادعا می‌شود که حدود ۵۵٪ از جوانان مورد مطالعه، با جنس مخالف خود رابطه داشته، بیش از ۶۱٪ آنها به پایان بخشیدن به روابط خود تمایلی نداشته، دوستی ۲۴٪ آنها به آمیزش جنسی منجر شده و ۱۶٪ از افراد این گروه به حاملگی بعد از آمیزش اشاره کرده‌اند. چنین آماری هرچند قابل تعمیم به کل جامعه نیست اما به طور کلی حاکی از نزدیک شدن الگوی روابط دختر و پسر در برخی از مناطق شهری به الگوی دوستی‌های میان دو جنس در کشورهای غربی است. در پژوهشی که در آن از ۱۲۰۰ پدر و مادر تهرانی نمونه‌گیری شده است، چنین به دست می‌آید که ۸۸٪ از والدین معتقدند روابط دختر و پسر نسبت به سال‌های گذشته افزایش یافته است. پدران و مادران جوان بیشتر به شیوع این پدیده اعتقاد داشتند.

روابط دختر و پسر، در شهرهای بزرگ به‌دلیل کنترل کم‌تر، بیشتر و در شهرهای کوچک به‌دلیل نظارت اجتماعی بیشتر، کمتر بوده است.

دیدگاه‌های نظری

رویکردهای هنجاری

در ارتباط به روابط دختران و پسران سه دیدگاه کلی؛ افراطی، تفریطی و اعتدالی مطرح است؛ در رویکرد لیبرالیستی؛ بر آزادی مطلق تأکید شده و تمام مشکلات بشر ناشی از محدودیت‌ها و محرومیت‌های جنسی دانسته می‌شود؛ در رویکرد ریاضت جنسی که بیشتر در آموزه‌های کلیسا مطرح است؛ هرگونه ارتباط جنسی تقبیح شده و حتی ازدواج پدیده‌ی پست معرفی می‌شود. در رویکرد اعتدالی که عمدتا در آموزه‌های اسلامی مطرح است؛ بر ارتباط حداقلی تأکید می‌شود که در آن، نفس رابطه موضوعیت نداشته و نگاه دو جنس به همدیگر، عاری از شهوت جنسی است و ارتباط جنسی منحصرا در قالب ازدواج و زناشویی مجاز دانسته می‌شود.

در ارتباط به پدیده دوستی دختر و پسر در جهان اسلام نیز دو نگاه متعارض وجود دارد؛ اندیشمندان متجدد؛ آن را پدیده طبیعی و از الزامات تجدد تلقی کرده و از نشانه‌های بلوغ فکری و رشد شخصیت افراد می‌دانند؛ اما متفکرین مسلمان آن را هنجارشکنی و در تقابل با ارزش‌های دینی اخلاقی و دارای پیامدهای سنگینی برای عفت عمومی و استحکام نهاد خانواده دانسته و خواهان مدیریت رابطه دختران و پسران هستند.

رویکرد تفسیری

به‌دلیل تفاوت در ساختار روانی؛ انگیزه‌های دختران و پسران از دوستی با همدیگر نیز تفاوت نسبی دارد؛ از منظر شهید مطهری؛ مرد مظهر تقاضا و زن مظهر محبوبیت است. احساسات مرد نیازآمیز و احساسات زن نازخیز است. احساسات مرد طالبانه و احساسات زن مطلوبانه است، پسر شکارچی و بنده شهوت و دختر اسیر محبت است. مرد در صدد کامروایی جنسی و زن در آرزوی زناشویی است.

همان‌گونه که در امر ازدواج پسر به خواستگاری می‌رود در امر دوستی نیز در ابتدا پسر اقدام به رابطه دوستانه با دختر می‌کند. بر مبنای پژوهش‌های‌انجام شده؛ انگیزه دختران عمدتا ازدواج، تأمین نیازهای عاطفی، جنسی، مالی و سرگرمی بوده و انگیزه پسران غالبا تأمین نیازهای جنسی، عاطفی و به تاخیر انداختن ازدواج است.

چنین تمایلاتی متفاوت، موجب می‌شود که دختران و پسران اهداف متفاوتی را از دوستی با جنس مخالف تعقیب کنند و در ختم این رابطه، این دختران هستند که عمدتا خود را بازنده یافته و پسران غالبا به هدفی که داشته‌اند نایل می‌شوند؛ زیرا بر مبنای پژوهش‌های تجربی؛ حدود ۴۴٪ دختران، هدف اصلی خود از دوستی را ازدواج بیان کرده‌اند؛ در حالی‌که تنها ۲۵٪ پسران چنین ادعای داشته‌اند.

از آنجایی که دختران بعد از ایجاد ارتباط دوستی از افشای آن می‌ترسند، پسران با استفاده از این ترس، ادامه دوستی را معمولا بر آنها تحمیل می‌کنند.

رویکرد تبیینی

از منظر برخی محققین؛ افزایش دوستی دختر و پسر در کشورهای اسلامی متأثر از فرهنگ تجدد در سطوح و ابعاد مختلف حیات اجتماعی است که عمده‌ترین آن‌ها عبارتند از: تسهیل روابط دختر و پسر در فضاهای عمومی، توسعه وسایل ارتباط جمعی، تغییر در گروه‌های مرجع جوانان، بالا رفتن سن ازدواج، حاکمیت روحیه فردگرایی و تغییر نگاه دختران و پسران به مقوله ازدواج، بحران هویت و ناکامی خانواده‌ها و دیگر نهادهای مربوطه در پرورش سالم جوانان.

مجموعه این عوامل که ناشی از تغییر در نظام فرهنگی است، مناسبات دختران و پسران در جوامع اسلامی را متحول ساخته است؛ در جوامع دینی، سفارش به صبر جنسی و پایین بودن سن ازدواج موجب می‌شود که دوستی دختر و پسر موضوعیت جدی نیابد؛ اما اباحه‌گری در فرهنگ جدید، خویشتن‌داری جنسی را تضعیف کرده، با تسهیل روابط جنسی و متراکم ساختن حوزه عمومی با جذابیت‌های جنسی، دختران و پسران را وادار به ایجاد رابطه دوستی می‌کند.

برخی محققین اختلال در جامعه‌پذیری جنسیتی را عنصر مبنایی در شیوع دوستی دختر و پسر دانسته و بر این امر تأکید دارند که اگر پسران و دختران متناسب با ارزش‌های اسلامی، جامعه‌پذیر شوند در مناسبات اجتماعی با همدیگر حریم‌ها را حفظ می‌کنند.

دوستی دختر و پسر در فرهنگ غربی

فرهنگ غربی، بربنیاد «فردگرایی» استوار بوده و بر همین مبنا؛ حیات فردی و جمعی جوامع غربی ساخت یافته است. پیام صریح فردگرایی این است که هیچ قدرت بیرونی نباید بر خواسته‌های فردی فرمان براند و یگانه معیار حقیقت همانا فرد است. از چنین خاستگاهی است که اباحه‌گری و آزادی جنسی در غرب رواج یافته و نه‌تنها دوستی دختر و پسر تبدیل به هنجار اجتماعی می‌شود که آساسا داشتن رابطه جنسی برای نوجوانان ضروری تلقی شده و صرفا به آنها آموزش داده می‌شود که چگونه می‌توانند رابطه جنسی امن داشته باشند تا باعث حاملگی، سقط جنین و بیماری‌های مقاربتی نشود. برخی اندیشمندان غربی معتقدند؛ آموزش دادن رابطه امن، تنها بخشی از پیامدهای آزادی جنسی را کنترل‌پذیر می‌سازد؛ اما مشکل اساسی غرب بی‌عفتی و سرکوب کردن مدافعان عفت است و اگر دختران غربی بتوانند تا زمان ازدواج، پاکدامنی خود را حفظ کنند، مشکلاتی ناشی از روابط آزاد جنسی در این جوامع نیز به‌شکل بهتری حل خواهند شد.

دوستی دختر و پسر در فرهنگ اسلامی

اسلام برای زنان و مردان حریم قایل است و بر اساس اصل محرمیت روابط آنها را تعریف کرده و بر حفظ حریم تأکید دارد. حریم نگه داشتن میان زن و مرد نامحرم از احکام الزامی اسلام بوده و حفظ حریم را برای تمام نامحرمان به‌ویژه جوانان ضروری می‌داند؛ زیرا تمایلات جنسی در آنها شدیدتر است و اگر حریم‌ها رعایت نشود ممکن است منجر به ارتکاب حرام شود؛ چون دختر و پسر نامحرم به‌بهانه‌های مختلف با هم آشنا می‌شوند اگر مراقب نباشند به‌تدریج تحت تأثیر تمایلات جنسی، وابستگی عاطفی به‌همدیگر پیدا کرده، عفت و طهارت‌شان به مخاطره می‌افتد.

در اسلام اموری از قبیل نگاه شهوانی، لمس کردن و خلوت کردن با نامحرم، شکستن حریم و حرام دانسته می‌شود. از آنجایی که دوستی دختر و پسر مستلزم مجموع یا برخی از این محرمات بوده و تمهید کننده مفسده اخلاقی است نیز حرام به‌شمار می‌آید. بنابراین؛ اسلام با ارتباط کاری دختر و پسر با حفظ حریم مخالف نیست؛ منتها برای حفظ پاکی و سلامت دختر و پسر بر حفظ حریم تأکید کرده و اجازه نمی‌دهد که حریم قدسی دختر، خدشه‌دار یا پسر از دایره عفت خارج شود.

کژکارکردهای دوستی دختر و پسر

دوستی دختر و پسر پیامدهای سنگینی برای خود آن‌ها و جامعه اسلامی دارد که مهم‌ترین آنها عبارتند از: ترویج هنجارشکنی دینی؛ گسست در روابط خانوادگی؛ افزایش آسیب‌های روحی روانی؛ بحران اخلاق در نسل آینده؛ کسب عادت ثانویه به ارتباط با جنس مخالف؛ نهادینه شدن روابط دختر و پسر و رواج الگوهای همزیستی غیر خانوادگی. از منظر برخی محققین؛ آزادی روابط دختر و پسر به همان میزان که گرایش به اصل ازدواج را تضعیف می‌کند، نقش تعیین کننده در تسریع فروپاشی خانواده و اخلاق جنسی در جامعه نیز دارد.

از آنجایی که دوستی دختر و پسر در جوامع اسلامی ناهنجاری تلقی می‌شود، این ارتباط از عرصه عمومی به خلوت و تماس‌های پنهانی کشیده شده و نوجوانان را دچار آسیب‌های روانی و اجتماعی می‌کند. مهم‌ترین نگرانی دختران از داشتن رابطه با جنس مخالف، ایجاد مشکل برای ازدواج، آبروریزی، آگاه شدن پدر و مادر، درگیری خانوادگی، احساس گناه، اضطراب و افت تحصیلی است. نگرانی‌های دختران سبب می‌شود که پسران در روابط دوستی خود با دختران از موضع قدرت وارد شده خواسته‌های خود را بر آنان تحمیل کنند. برخی پژوهش‌ها، اعتیاد و بزهکاری، مهاجرت و فرار از منزل را نیز از دیگر پیامدهای آن می‌دانند.

کنترل دوستی دختر و پسر

برخی محققین برای کنترل روابط دختر و پسر متناسب با فرهنگ اسلامی راهکارهایی ارائه داده‌اند که برخی از آنها عبارتند از: توسعه پژوهش‌های لازم به‌منظور درک دقیق از وضعیت موجود و میزان شیوع آن در جامعه؛ سیاست‌گذاری در جهت کاهش سن ازدواج؛ تسهیل ازدواج و تنوع الگوهای آن؛ تقویت هویت و احیای مرجعیت‌های گذشته؛ احیاء باورهای بنیادین دینی؛ بازترسیم شاخص‌های رشد فرهنگی اجتماعی و اصلاح نظام آموزشی.

برخی دیگر؛ برای انسجام فکر و تقویت فرهنگ عفاف در جامعه بر استفاده درست از جلسات مذهبی اشاره کرده و آن را بهترین بستر برای این امر می‌دانند. بر مبنای برخی پژوهش‌ها، برای کنترل دوستی دختر و پسر باید نهادهای متولی جامعه‌پذیری جنسیتی به وظایف خود به‌درستی عمل کنند.

منابع

• قرآن کریم
• ابراهیمی‌پور، قاسم و دیگران، راهبردهای تحکیم خانواده از منظر متون دینی، قم، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، ۱۳۹۵ش.
• ابن‌بابویه، محمّد، من لایحضره الفقیه، قم، دفتر انتشارات اسلامی، ۱۴۱۳ق.
• ایمانی، محسن، «روابط دختر و پسر در ایران؛ نقش خانواده در کاهش روابط دختر و پسر»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه، تاریخ درج مطلب: ۸ آبان ۱۳۹۰ش.
• «بررسی روابط بین دختر و پسر در کشور کانادا»، وب‌سایت باشگاه مهندسان ایران، تاریخ بازدید مطلب: ۸ شهریور ۱۴۰۴ش.
• جوانمرد، کرم‌الله و دیگران، «واکاوی پیامدهای روابط دوستانه دانشجویان دختر و پسر به روش تحلیل کیفی و داده بنیاد (مطالعه موردی دانشجویان دانشگاه آیت‌اله بروجردی ره)»، پژوهش‌های روانشناسی اجتماعی، شماره ۴۷، پاییز۱۴۰۱ش.
• «حریم روابط با نامحرم از نگاه اسلام»، وب‌سایت خبرگزاری حوزه، تاریخ درج مطلب: ۲۶ تیر ۱۳۹۵ش.
• خمینی، روح‌الله، صحیفه امام، تهران، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۷۸ش.
• «روابط دختر و پسر از دیدگاه‌های مختلف»، وب‌سایت خبری جهان امروز، تاریخ درج مطلب: ۱۷ اسفند ۱۳۹۳ش.
• زیبایی‌نژاد، محمدرضا و سبحانی، محمدتقی، درآمدی برنظام شخصیت زن در اسلام، قم، دفتر مطالعات و تحقیقات زنان، ۱۳۸۸ش.
• طبرسی، حسن بن فضل، مکارم الأخلاق‏، قم، رضی‏، ۱۳۷۰ش.
• گل‌پرور، فهیمه، توصیف انتقادی اخلاق جنسی در جوامع غربی و نقد آن از دیدگاه اندیشمندان غربی، قم، مرکز بین‌المللی ترجمه و نشر المصطفی(ص)، ۱۴۰۳ش.
• مطهری، مرتضی، ‏مجموعه آثار شهید مطهری‏(نظام حقوق زن در اسلام)، ج۱۹، تهران- قم‏، صدرا، ۱۳۷۷ش‏.
• «نگاه ویژه؛ بازخوانی روابط دختر و پسر»، پایگاه اطلاع رسانی حوزه، تاریخ درج مطلب: ۸ آبان ۱۴۸۹ش.
• هاشملو، جعفر، «روانشناسی دینی روابط دختر و پسر»، وب‌سایت روانشناسی هاشملو، تاریخ بازدید مطلب: ۵ شهریور ۱۴۰۴ش.