شهروندی زنان در ایران: تفاوت میان نسخه‌ها

نمایش تاریخچه به صورت تعاملی

→ تفاوت با ویرایش قدیمی‌تر تفاوت با ویرایش جدیدتر ←

دیداریویکی‌متن

@@ خط ۱: / خط ۱: @@
 <big>'''شهروندی زنان در ایران'''</big>؛ برخورداری زنان از حقوق، مسئولیت‌ها و مشارکت فعال در عرصه‌های عمومی در ایران. <br>
-حقوق شهروندی زنان، شامل مجموعه‌ای از حقوق مدنی، سیاسی و اجتماعی است که زنان به‌واسطۀ عضویت در جامعه و رابطه‌شان با دولت از آن برخوردار می‌شوند. در ادوار مختلف تاریخ ایران، از جمله دوره‌های صفویه، قاجار، مشروطیت، پهلوی و جمهوری اسلامی، این حقوق دستخوش تفاوت‌های قابل توجهی بوده است. پس از پیروزی انقلاب اسلامی، حقوق شهروندی زنان ایرانی از طریق قانون اساسی و سایر مقررات و قوانین، مورد پشتیبانی قرار گرفته است
+حقوق شهروندی زنان، شامل مجموعه‌ای از حقوق مدنی، سیاسی و اجتماعی است که زنان به‌واسطۀ عضویت در جامعه و رابطه‌شان با دولت از آن برخوردار می‌شوند. در ادوار مختلف تاریخ ایران، از جمله دوره‌های صفویه، قاجار، مشروطیت، پهلوی و جمهوری اسلامی، این [[جنسیت‌پذیری حقوق|حقوق]] دستخوش تفاوت‌های قابل توجهی بوده است. پس از پیروزی انقلاب اسلامی، حقوق شهروندی زنان ایرانی از طریق قانون اساسی و سایر مقررات و قوانین، مورد پشتیبانی قرار گرفته است
 ==مفهوم‌شناسی شهروندی==
@@ خط ۸: / خط ۸: @@
 شهروندی در اصطلاح به‌عنوان یک منزلت اجتماعی در جوامع مدنی (سنتی و مدرن) است که شرایط لازم را برای برخورداری فرد از حقوق و قدرت‌های مختلف در حوزه‌های مدنی، سیاسی و اجتماعی فراهم می‌کند. تمام افرادی که این منزلت را دارا هستند، نسبت به حقوق و وظایفی که این منزلت به آنها بخشیده، برابر هستند.<ref>[https://ensani.ir/fa/article/105105/%D9%85%DB%8C%D8%B2%D8%A7%D9%86-%D8%A2%DA%AF%D8%A7%D9%87%DB%8C-%D8%B4%D9%87%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D8%A7%D9%86-%D8%AA%D9%87%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%A7%D8%B2-%D8%AD%D9%82%D9%88%D9%82-%D9%88-%D8%AA%D8%B9%D9%87%D8%AF%D8%A7%D8%AA-%D8%B4%D9%87%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%DB%8C شیانی و فاطمی‌نیا، «میزان آگاهی شهروندان تهرانی از حقوق و تعهدات شهروندی»،  1388ش، ص113]؛ فالکس، شهروندی، 1381ش، ص14-16؛ [http://www.jsi-isa.ir/article_25369.html توسلی و نجاتی حسینی، «واقعیت اجتماعی شهروندی در ایران»،  1383ش، ص33 و 56.]</ref>
-شاخص‌های حقوق شهروندی زنان مواردی چون آزادی‌های شخصی، <ref>[https://assets.cambridge.org/97805215/95728/frontmatter/9780521595728_frontmatter.pdf Paydar، Women and the Political Process in Twentieth-Century Iran، 1995، p. 37-40].؛ Binning، A Journal of Two Years Travel in Persia، Ceylon، etc، 1857، p. 396 .</ref>.آزادی بیان، <ref>قائم‌مقام فراهانی، منشات قائم‌مقام فراهانی، 1389ش، ص159؛ سرنا، سفرنامه مادام کارلا سرنا یا آدمها و آیینها در ایران، 1362ش، ص73.</ref> حق اشتغال، <ref> دروویل، سفر در ایران، 1337ش، ص130؛ فلاندن، سفرنامه اوژن فلاندن به ایران، 1355ش، ص174؛ ویلس، تاریخ اجتماعی ایران در عهد قاجار، 1363ش، ص125؛ دیولافوا، سفرنامه، 1332ش، ص73.</ref> حق مالکیت، <ref>. پولاک، سفرنامه پولاک، 1368ش، ص226.</ref> حق تشکیل اجتماعات و انجمن‌ها<ref>. شوستر، اختناق ایران، 1334ش، ص238-239.</ref> و حق برخورداری از عدالت و برابری قانونی<ref>. دروویل، سفر در ایران، 1337ش، ص126.</ref> را شامل می‌شود.
+شاخص‌های حقوق شهروندی زنان مواردی چون آزادی‌های شخصی، <ref>[https://assets.cambridge.org/97805215/95728/frontmatter/9780521595728_frontmatter.pdf Paydar، Women and the Political Process in Twentieth-Century Iran، 1995، p. 37-40].؛ Binning، A Journal of Two Years Travel in Persia، Ceylon، etc، 1857، p. 396 .</ref>.آزادی بیان، <ref>قائم‌مقام فراهانی، منشات قائم‌مقام فراهانی، 1389ش، ص159؛ سرنا، سفرنامه مادام کارلا سرنا یا آدمها و آیینها در ایران، 1362ش، ص73.</ref> حق [[اشتغال زنان|اشتغال]]، <ref> دروویل، سفر در ایران، 1337ش، ص130؛ فلاندن، سفرنامه اوژن فلاندن به ایران، 1355ش، ص174؛ ویلس، تاریخ اجتماعی ایران در عهد قاجار، 1363ش، ص125؛ دیولافوا، سفرنامه، 1332ش، ص73.</ref> حق مالکیت، <ref>. پولاک، سفرنامه پولاک، 1368ش، ص226.</ref> حق تشکیل اجتماعات و انجمن‌ها<ref>. شوستر، اختناق ایران، 1334ش، ص238-239.</ref> و حق برخورداری از عدالت و برابری قانونی<ref>. دروویل، سفر در ایران، 1337ش، ص126.</ref> را شامل می‌شود.
 ==رویکردهای نظری به شهروندی زنان==
 ===افلاطون===
-افلاطون در آثار خود، به‌ویژه در کتاب‌های «جمهور» و «قوانین»، بر نقش زنان به‌عنوان شهروندان فعال تاکید کرده است. او معتقد بود نه‌تنها باید به زنان اجازۀ مشارکت در امور اجتماعی داده شود، بلکه باید آنها را تشویق کرد تا در نقش‌های شهروندی، از جمله وظایف نظامی و حکومتی، حداکثر توانایی‌های خود را به‌کار گیرند. افلاطون معتقد بود منع زنان از مشارکت اجتماعی موجب هدر رفتن نیمی از ظرفیت‌ جامعه می‌شود. او بر لزوم برابری آموزشی بین زنان و مردان تاکید داشت و آموزش اجباری برای هر دو جنس را لازم می‌دانست و معتقد بود زنان باید مانند مردان در نیروهای نظامی خدمت کنند و آموزش‌های نظامی ببینند. افلاطون فقط دست‌یابی زنان به مناصب اداری و حق رای را مجاز نمی‌دانست.<ref>. عالم، تاریخ فلسفه سیاسی غرب؛ از آغاز تا سده میانه، 1383ش، ص94-105.</ref>
+افلاطون در آثار خود، به‌ویژه در کتاب‌های «جمهور» و «قوانین»، بر نقش زنان به‌عنوان شهروندان فعال تاکید کرده است. او معتقد بود نه‌تنها باید به زنان اجازۀ مشارکت در امور اجتماعی داده شود، بلکه باید آنها را تشویق کرد تا در نقش‌های شهروندی، از جمله وظایف نظامی و حکومتی، حداکثر توانایی‌های خود را به‌کار گیرند. افلاطون معتقد بود منع زنان از مشارکت اجتماعی موجب هدر رفتن نیمی از ظرفیت‌ جامعه می‌شود. او بر لزوم برابری [[عدالت آموزشی|آموزشی]] بین زنان و مردان تاکید داشت و آموزش اجباری برای هر دو جنس را لازم می‌دانست و معتقد بود زنان باید مانند مردان در نیروهای نظامی خدمت کنند و آموزش‌های نظامی ببینند. افلاطون فقط دست‌یابی زنان به مناصب اداری و [[حق رای زنان از منظر فقهی|حق رای]] را مجاز نمی‌دانست.<ref>. عالم، تاریخ فلسفه سیاسی غرب؛ از آغاز تا سده میانه، 1383ش، ص94-105.</ref>
 ===ارسطو===
-ارسطو، به‌شدت از نهاد خانواده حمایت می‌کرد، اما معتقد بود زنان نباید مانند مردان تربیت شوند.<ref>. عالم، تاریخ فلسفه سیاسی غرب؛ از آغاز تا سده میانه، 1383ش، ص155.</ref> ارسطو ایدۀ سقراط در مورد برابری زنان و مردان در شجاعت را رد می‌کرد و معتقد بود شجاعت زن در اطاعت و فرمانبرداری تعریف می‌شود، نه در برابری با مردان. این دیدگاه، تفاوت‌های جنسیتی را پررنگ و بر نقش سنتی زنان در خانواده و جامعه تاکید می‌کرد.<ref>. عالم، تاریخ فلسفه سیاسی غرب؛ از آغاز تا سده میانه، 1383ش، ص148.</ref>
+ارسطو، به‌شدت از نهاد خانواده حمایت می‌کرد، اما معتقد بود زنان نباید مانند مردان تربیت شوند.<ref>. عالم، تاریخ فلسفه سیاسی غرب؛ از آغاز تا سده میانه، 1383ش، ص155.</ref> ارسطو ایدۀ سقراط در مورد برابری زنان و مردان در شجاعت را رد می‌کرد و معتقد بود شجاعت زن در اطاعت و فرمانبرداری تعریف می‌شود، نه در برابری با مردان. این دیدگاه، [[تفاوت‌های جسمی زن و مرد|تفاوت‌های]] جنسیتی را پررنگ و بر نقش سنتی زنان در خانواده و جامعه تاکید می‌کرد.<ref>. عالم، تاریخ فلسفه سیاسی غرب؛ از آغاز تا سده میانه، 1383ش، ص148.</ref>
 ===روسو===
 روسو زنان را از مقولۀ شهروندان خارج می‌دانست و معتقد بود آنها به‌دلیل غلبۀ احساسات افراطی بر قضاوت‌های‌شان، توانایی مشارکت در امور سیاسی را ندارند و نیازمند حمایت مردان هستند. او وظایف خانگی را به زنان محول می‌کرد تا مردان بتوانند به فعالیت‌های اجتماعی و سیاسی بپردازند.<ref>. هلد، مدلهای دموکراسی، 1384ش، ص125-128.</ref>
-از نظر روسو، شرط شهروندی استقلال بود، بنابراین زنان و فقرا، که وابسته تلقی می‌شدند، از این حق محروم بودند. او زنان را نگهبان خانواده و پلی میان طبیعت و جامعه می‌دانست و باور داشت که جایگاه طبیعی آنها مانع از برخورداری از شهروندی کامل می‌شود.<ref>. رایلی، شهروندی و دولت رفاه، 1388ش، ص36.</ref>
+از نظر روسو، شرط شهروندی استقلال بود، بنابراین زنان و فقرا، که وابسته تلقی می‌شدند، از این حق، محروم بودند. او زنان را نگهبان خانواده و پلی میان طبیعت و جامعه می‌دانست و باور داشت که جایگاه طبیعی آنها مانع از برخورداری از شهروندی کامل می‌شود.<ref>. رایلی، شهروندی و دولت رفاه، 1388ش، ص36.</ref>
 ===کانت===
@@ خط ۳۷: / خط ۳۷: @@
 ===عصر قاجار===
-در عصر قاجار، جایگاه زنان، اعم از زنان خاندان سلطنتی، خاندان‌های قدرتمند غیرایلیاتی، ایلات، بازاریان، علما و دهقانان، با تفاوت‌های جزئی میان زنان شهری و ایلی، درباری و عوام، عمدتاً در خانواده تعریف می‌شد.<ref>[https://www.sid.ir/paper/416144/fa لطفی و همکاران، «منشور حقوق شهروندی و چالشهای حقوق شهروندی زنان در ایران»،  1399ش، ص108.]</ref>
+در عصر قاجار، جایگاه زنان، اعم از زنان خاندان سلطنتی، خاندان‌های قدرتمند غیر ایلیاتی، ایلات، بازاریان، علما و دهقانان، با تفاوت‌های جزئی میان زنان شهری و ایلی، درباری و عوام، عمدتاً در خانواده تعریف می‌شد.<ref>[https://www.sid.ir/paper/416144/fa لطفی و همکاران، «منشور حقوق شهروندی و چالشهای حقوق شهروندی زنان در ایران»،  1399ش، ص108.]</ref>
-حقوق زنان در این دوره به‌طور کامل و برابر محقق نشد و زنان با محدودیت‌های قانونی و اجتماعی گسترده‌ای مواجه بودند که برابری و عدالت را برای آنان دشوار می‌ساخت.<ref>[https://jsr.ut.ac.ir/article_78507.html نوری و همکاران، «حقوق شهروندی زنان در ایران عهد قاجار»،  1399ش، ص138.]</ref>
+حقوق زنان در این دوره به‌طور کامل و برابر محقق نشد و زنان با محدودیت‌های قانونی و اجتماعی گسترده‌ای مواجه بودند که برابری و [[عدالت جنسیتی|عدالت]] را برای آنان دشوار می‌ساخت.<ref>[https://jsr.ut.ac.ir/article_78507.html نوری و همکاران، «حقوق شهروندی زنان در ایران عهد قاجار»،  1399ش، ص138.]</ref>
 در دوران مشروطه و پس از آن، زنان ایران نقش‌های مهمی در تحولات سیاسی و اجتماعی ایفا کردند، اما با وجود این مشارکت‌ها، به‌دلیل ساختارهای قدرت سنتی و نگرش‌های مردسالارانه، از بسیاری از حقوق سیاسی از جمله حق رای و حق انتخاب شدن برای مناصب سیاسی محروم ماندند.<ref>. پولاک، سفرنامه پولاک، 1368ش، ص158؛ آفاری، انجمنهای سرّی زنان در نهضت مشروطه، 1377ش، ص6.</ref>
-البته در این دوره حقوق اجتماعی زنان تا حدی مورد توجه قرار گرفت، هرچند این توجه بیشتر محدود به طبقات بالای جامعه بود.<ref>[https://jsr.ut.ac.ir/article_78507.html نوری و همکاران، «حقوق شهروندی زنان در ایران عهد قاجار»،  1399ش، ص138]؛ پولاک، سفرنامه پولاک، 1368ش، ص155.</ref> آموزش به‌عنوان یکی از عرصه‌های محدود، اما قابل توجه برای پیشرفت زنان مطرح شد، <ref>. ناهید، زنان ایران در جنبش مشروطه، 1360ش، ص108 و 112؛ اوبن، ایران و بین‌النهرین، 1362ش، ص308-309.</ref> اما در حوزه‌های بهداشت و تامین اجتماعی، بی‌نصیب ماندند.<ref>[https://archive.org/details/in.ernet.dli.2015.83149 . Hawkes، Persia – Romance & Reality، 1935، p. 104.]</ref>
+البته در این دوره حقوق اجتماعی زنان تا حدی مورد توجه قرار گرفت، هرچند این توجه بیشتر محدود به طبقات بالای جامعه بود.<ref>[https://jsr.ut.ac.ir/article_78507.html نوری و همکاران، «حقوق شهروندی زنان در ایران عهد قاجار»،  1399ش، ص138]؛ پولاک، سفرنامه پولاک، 1368ش، ص155.</ref> آموزش به‌عنوان یکی از عرصه‌های محدود، اما قابل توجه برای پیشرفت زنان مطرح شد، <ref>. ناهید، زنان ایران در جنبش مشروطه، 1360ش، ص108 و 112؛ اوبن، ایران و بین‌النهرین، 1362ش، ص308-309.</ref> اما در حوزه‌های [[بهداشت جنسی|بهداشت]] و تامین اجتماعی، بی‌نصیب ماندند.<ref>[https://archive.org/details/in.ernet.dli.2015.83149 . Hawkes، Persia – Romance & Reality، 1935، p. 104.]</ref>
 ===عصر پهلوی===
 در عصر پهلوی، حقوق شهروندی زنان با سیاست‌های مدرنیزاسیون مورد توجه قرار گرفت، این تغییرات بیشتر در شهرها و میان زنان طبقات متوسط و بالا بود و زنان روستایی و طبقۀ محروم از بسیاری از این حقوق بی‌بهره ماندند.<ref>. فوران، مقاومت شکننده (تاریخ تحولات اجتماعی ایران از صفویه تا سال‌های پس از انقلاب اسلامی)،  1378ش، ص331.</ref>
-در حوزۀ حقوق مدنی، قوانینی مانند قانون حمایت از خانواده در سال ۱۳۴۶ش، که با مخالفت‌های زیادی نیز مواجه شد، <ref> ازغندی، تاریخ تحولات سیاسی و اجتماعی ایران؛ 1320-1357، 1384ش، ص100.</ref> محدودیت‌هایی بر چندهمسری وضع کرد و حق طلاق را برای زنان تسهیل کرد.<ref>. ساناساریان، جنبش حقوق زنان در ایران (طغیان، افول و سرکوب از 1280 تا انقلاب 1357)،  1384ش، ص153-146.</ref> در عرصۀ حقوق سیاسی، زنان با کسب حق رای (۱۳۴۲ش)،  امکان مشارکت در انتخابات و حضور در مجلس شورای ملی را به‌دست آوردند. <ref>[https://api.pageplace.de/preview/DT0400.9780275999278_A47347264/preview-9780275999278_A47347264.pdf Mafinezam، Alidad; Mehrabi, Aria, Iran and Its Place among Nations، 2008، p. 121.]</ref>
+در حوزۀ حقوق مدنی، قوانینی مانند قانون حمایت از خانواده در سال ۱۳۴۶ش، که با مخالفت‌های زیادی نیز مواجه شد، <ref> ازغندی، تاریخ تحولات سیاسی و اجتماعی ایران؛ 1320-1357، 1384ش، ص100.</ref> محدودیت‌هایی بر [[چندهمسری]] وضع کرد و [[حق طلاق]] را برای زنان تسهیل کرد.<ref>. ساناساریان، جنبش حقوق زنان در ایران (طغیان، افول و سرکوب از 1280 تا انقلاب 1357)،  1384ش، ص153-146.</ref> در عرصۀ حقوق سیاسی، زنان با کسب حق رای (۱۳۴۲ش)،  امکان مشارکت در انتخابات و حضور در مجلس شورای ملی را به‌دست آوردند.<ref>[https://api.pageplace.de/preview/DT0400.9780275999278_A47347264/preview-9780275999278_A47347264.pdf Mafinezam، Alidad; Mehrabi, Aria, Iran and Its Place among Nations، 2008، p. 121.]</ref>
-در زمینۀ حقوق اجتماعی، گسترش آموزش و اشتغال زنان، به‌ویژه در شهرها، موجب افزایش حضور آنان در عرصه‌های عمومی شد، <ref>[https://www.jstor.org/stable/4310854 . Chehabi، “Staging the Emperor’s New Clothes: Dress Codes and Nation-Building under Reza Shah. ”، 1993، p. 212-219.]</ref> اما این سیاست‌ها با نابرابری‌های ساختاری و مقاومتهای سنتی و عدم همراهی بخش‌های وسیعی از جامعه مواجه بود.<ref>[https://irhj.sbu.ac.ir/article_95841.html رستمی و ثواقب، «اجتماعی شدن زنان در عصر پهلوی اول؛ امکان یا امتناع؛ (1304-1320ش)»،  1398ش، ص43-44.]</ref>
+در زمینۀ حقوق اجتماعی، گسترش آموزش و [[اشتغال زنان]]، به‌ویژه در شهرها، موجب افزایش حضور آنان در عرصه‌های عمومی شد،<ref>[https://www.jstor.org/stable/4310854 . Chehabi، “Staging the Emperor’s New Clothes: Dress Codes and Nation-Building under Reza Shah. ”، 1993، p. 212-219.]</ref> اما این سیاست‌ها با نابرابری‌های ساختاری و مقاومت‌های سنتی و عدم همراهی بخش‌های وسیعی از جامعه مواجه بود.<ref>[https://irhj.sbu.ac.ir/article_95841.html رستمی و ثواقب، «اجتماعی شدن زنان در عصر پهلوی اول؛ امکان یا امتناع؛ (1304-1320ش)»،  1398ش، ص43-44.]</ref>
 ===عصر انقلاب اسلامی===
 در جمهوری اسلامی ایران، حقوق شهروندی زنان از طریق قانون اساسی، منشور حقوق شهروندی و سایر مقررات و قوانین، مورد پشتیبانی و حمایت قرار گرفته است.<ref> [https://jzvj.marvdasht.iau.ir/article_3561.html جهانگیر و کاوه پیشقدم، «بررسی تطبیقی جایگاه حقوق شهروندی زنان در قانون اساسی و منشور حقوق شهروندی جمهوری اسلامی ایران»،  1398ش، ص119.]</ref> در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، حقوق شهروندی زنان و جایگاه آن‌ها در مقدمه و اصول متعدد مورد توجه و تاکید قرار گرفته است. <ref>[https://jzvj.marvdasht.iau.ir/article_3561.html جهانگیر و کاوه پیشقدم، «بررسی تطبیقی جایگاه حقوق شهروندی زنان در قانون اساسی و منشور حقوق شهروندی جمهوری اسلامی ایران»،  1398ش، ص127.]</ref>
-حقوق مدنی زنان در قانون اساسی شامل مواردی همچون حفظ آزادی‌های فردی از جمله آزادی شخصی، آزادی بیان، آزادی‌اندیشه و عقیده، حق مالکیت شخصی، حق انعقاد قراردادهای معتبر و حق برخورداری از عدالت است. این حقوق به زنان امکان می‌دهد تا به‌عنوان شهروندانی مستقل و برابر در جامعه حضور داشته و از حمایت‌های قانونی برخوردار شوند.<ref> [https://jzvj.marvdasht.iau.ir/article_3561.html جهانگیر و کاوه پیشقدم، «بررسی تطبیقی جایگاه حقوق شهروندی زنان در قانون اساسی و منشور حقوق شهروندی جمهوری اسلامی ایران»،  1398ش، ص128-129.]</ref>
+حقوق مدنی زنان در قانون اساسی شامل مواردی همچون حفظ آزادی‌های فردی از جمله آزادی شخصی، آزادی بیان، آزادی‌اندیشه و عقیده، حق [[مالکیت بدن|مالکیت]] شخصی، حق انعقاد قراردادهای معتبر و حق برخورداری از [[جنسیت‌پذیری عدالت|عدالت]] است. این حقوق به زنان امکان می‌دهد تا به‌عنوان شهروندانی مستقل و برابر در جامعه حضور داشته و از حمایت‌های قانونی برخوردار شوند.<ref> [https://jzvj.marvdasht.iau.ir/article_3561.html جهانگیر و کاوه پیشقدم، «بررسی تطبیقی جایگاه حقوق شهروندی زنان در قانون اساسی و منشور حقوق شهروندی جمهوری اسلامی ایران»،  1398ش، ص128-129.]</ref>
 حقوق سیاسی زنان در ایران پس از انقلاب، شامل حق مشارکت در اعمال قدرت سیاسی، حق انتخاب شدن و حق انتخاب کردن به‌عنوان یکی از اعضای نهادهای دارای اقتدار سیاسی مانند ریاست‌جمهوری، مجلس شورای اسلامی، شوراهای شهر و روستا و سایر نهادهای تصمیم‌گیری است.<ref>[https://jzvj.marvdasht.iau.ir/article_3561.html جهانگیر و کاوه پیشقدم، «بررسی تطبیقی جایگاه حقوق شهروندی زنان در قانون اساسی و منشور حقوق شهروندی جمهوری اسلامی ایران»،  1398ش، ص129-131.]</ref>
-حقوق اجتماعی زنان در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران شامل دامنۀ گسترده‌ای از حقوق است که از حق بهره‌مندی از معیارهای رفاه اقتصادی و امنیت تا حق بهرهمندی کامل از میراث اجتماعی و حق زندگی به‌عنوان یک انسان متمدن، برحسب معیارهای حاکم بر یک جامعه را در بر می‌گیرد.<ref>[https://jzvj.marvdasht.iau.ir/article_3561.html جهانگیر و کاوه پیشقدم، «بررسی تطبیقی جایگاه حقوق شهروندی زنان در قانون اساسی و منشور حقوق شهروندی جمهوری اسلامی ایران»،  1398ش، ص131-134]</ref>
+حقوق اجتماعی زنان در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران شامل دامنۀ گسترده‌ای از حقوق است که از حق بهره‌مندی از معیارهای رفاه اقتصادی و [[امنیت اجتماعی زنان|امنیت]] تا حق بهرهمندی کامل از میراث اجتماعی و حق زندگی به‌عنوان یک انسان متمدن، برحسب معیارهای حاکم بر یک جامعه را در بر می‌گیرد.<ref>[https://jzvj.marvdasht.iau.ir/article_3561.html جهانگیر و کاوه پیشقدم، «بررسی تطبیقی جایگاه حقوق شهروندی زنان در قانون اساسی و منشور حقوق شهروندی جمهوری اسلامی ایران»،  1398ش، ص131-134]</ref>
 ==پانویس==