جنس: تفاوت میان نسخه‌ها

<big>'''جنس'''</big>، حقایق و انتسابات مرتبط با بیولوژی انسان.<br>

جنس (Sex) مفهومی پیچیده و به بیان برخی دال تهی است که گروه‌های مختلف فمینیستی و جامعه‌شناسان جنسیت، معانی متعددی برای آن پیشنهاد کرده‌اند. برخی جنس را به‌معنای خصوصیات ذاتی و طبیعی و گروهی نیز برای اشاره به مذکر و مونث بودن در نظر می­‌گیرند. برخی جنس را امری گفتمانی فرض کرده و میان جنس به‌عنوان یک وضعیت بیولوژیکی و پیامدهای فرهنگی، اجتماعی و سیاسی آن تفاوت و تمایز جدی قائل هستند.

در نگاه اولیه تعریف جنس سهل به‌شمار می‌آید، اما به‌عنوان بستری که انتسابات هویتی و نقشی به آن مرتبط است، محل چالش جدی در مطالعات جنسیت است.<ref>.  گرت، جامعه‏شناسی جنسیت، 1380ش، ص9.</ref>  

جنس در این رویکرد به‌معنای ذخیرۀ ژنتیکی است که هر فرد با آن متولد می‌شود. این دخیرۀ بیولوژیکی چنانچه حاوی دو کروموزم XX باشد، جنس فرد، مونث و چنانچه یکی از کروموزم‌­ها یکی از بازوهایش را از دست بدهد XY و جنس فرد، مذکر است؛ بر این اساس نظر برخی آن است که طبیعت به‌سمت مادینگی پیش می­‌رود و چنانچه نقصی در این مسیر رخ دهد، فرد مذکر به‌دنیا می‌آید.<ref>. حسيني و ديگران، كتاب زن، 1381ش، ص124.</ref>  

این رویکرد در تقابل کامل با دیدگاه ارسطو است که معتقد بود طبیعت به‌سمت موجود مذکر پیش می‌رود و چنانچه در این مسیر خللی رخ دهد فرد، مونث به‌دنیا می‌آید.<ref>. نعمتی، «تاثیر گفتمان‌های ارسطو، خواجه نصیرالدین و ملاصدرا در نابرابری‌های جنسیتی»، 1399ش، ص247.</ref> از نظر وی چون جنس مذکر دارای کروموزم Y است، تعیین‌کنندۀ جنسیت جنین خواهد بود. اگر کروموزم Y به کروموزم X زن متصل شود، جنین، مذکر و در غیر این‌ صورت، مونث خواهد بود.<ref>. سفیری و ايمانيان، جامعه‌شناسی جنسیت، 1388ش، ص29.</ref>

جنس در رویکرد طبیعی یا ذاتی، به‌معنای ویژگی­‌های اساسی است که یک انسان را می‌سازد. این ویژگی­‌ها ذاتی، غیرقابل تغییر، بی­‌زمان، همیشگی<ref>. سفيري و ايمانيان، جامعه‌شناسي جنسيت، 1388ش، ص18.</ref> و بستر اصلی شکل‌دهنده به خصوصیات مرتبط با فرد مذکر و مونث (&amp; Male female) است. در این رویکرد هویت‌­ها، نقش­‌ها، تکالیف و حقوق بر جنس مذکر و مونث بار شده، ارتباط مستقیم با این ظرفیت داشته و تحت­ تاثیر تغییر شرایط محیطی، تاریخی و فرهنگی نخواهند بود.<ref>. فیشر، جنس اول، 1380ش، ص3.</ref> زنان همواره بچه به‌دنیا می‌آورند و مردان نیز مسئولیت مدیریت را بر عهده دارند.<ref>. World Health Organization, &quot;Gender, equity and human rights: Glossary of terms and tools&quot;, merriam-webster, Retrieved July 16, 2021.</ref>  

از آنجا که در تاریخ بشر، جنس و خصوصیات وابسته به آن تغییری نداشته است، مثلا هرگز جنس نر فرزندی به‌دنیا نیاورده است و در تمامی فرهنگ‌ها و محیط‌های مختلف شرایط مشابهی از زندگی اجتماعی وجود داشته است، بنابراین جنس، امری ثابت است.<ref>. گرت، جامعه­شناسی جنسیت، 1380ش، ص15-17.</ref>  

در این رویکرد برای اشاره به اصالت جنس از واژگانی چون طبیعت، ذات، خلقت، تکوین و فطرت استفاده می‌شود<ref>. زيبايي‌­نژاد، هویت و نقش­های جنسیتی، 1388ش، ص56-57.</ref> که امروزه از حوزه‌های چالش برانگیز به‌شمار می‌آید؛ به‌عنوان مثال در اشاره به صفات طبیعی یک مرد و یک زن، امروزه به میزان بهره‌مندی مرد یا زن از هر ویژگی توجه می‌شود،<ref>. زيبايي‌­نژاد، هویت و نقش­های جنسیتی، 1388ش، ص68؛ محمدی، «تحليل تفاوت‌هاي جنسيتي زن و مرد در علوم تجربي و آموزه­هاي ديني»، 1392ش، ص74.</ref> مانند بهره‌مندی از عقل،<ref>[https://ensani.ir/fa/article/110406/%D8%B1%D9%88%DB%8C%DA%A9%D8%B1%D8%AF-%D8%A7%D9%86%D8%AA%D9%82%D8%A7%D8%AF%DB%8C-%D9%81%D9%84%D8%B3%D9%81%D9%87-%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C-%D8%A8%D9%87-%D8%B1%D8%A7%D8%A8%D8%B7%D9%87-%D8%B9%D9%82%D9%84-%D9%88-%D8%AC%D9%86%D8%B3%DB%8C%D8%AA .پارسانیا، «رویکرد انتقادی فلسفه اسلامی به عقل و جنسیت»، 1384ش، ص20.]</ref> اقتدار، احساسات، مادری، حیا، عفت و غیرت.<ref>. زیبایی‌­نژاد، هویت و نقش­های جنسیتی، 1388ش، ص72-95.</ref> از این منظر، تنها ویژگی اختصاصی انسان مذکر و مونث، تفاوت در اندام تناسلی و توانایی انحصاری زن در باروری، فرزندزایی و شیردهی به فرزند است.<ref>. مطهری، بیست گفتار، 1395ش، ص50ـ60.</ref>  

در رویکرد پست‌مدرن جنس افراد، یک وضعیت سیال تلقی می‌شود<ref>. دریفوس و رابینو، میشل فوکو: فراسوی ساختارگرایی و هرمنیوتیک، 1379ش، ص211-212.</ref> که بر اساس ذخیرۀ ژنیتکی و اندام تناسلی تعیین نمی‌­شود، بلکه وضعیتی اکتسابی و ساختنی است که می‌تواند طیفی از زن تا مرد و تمامی هویت‌های متصور در این میانه را شامل شود.<ref>. فوکو، دانش و قدرت، 1401ش، ص190.</ref> فرد در هیچ بخش از این طیف موقعیت ثابتی جز با انتخاب خودش نخواهد داشت.<ref>. تانگ، نقد و نظر: درآمدی جامع بر نظریه‌های فمینیستی، 1385ش، ص349.</ref>  

معروف‌ترین استعاره‌­های مرتبط با این رویکرد «یین» و «یانگ» در ادبیات چین و «مشی» و «مشیانه» در ادبیات ایران است. در این دو استعاره پس از جدا شدن بخش زنانه از بخش مردانه، نقصی در هیچ‌یک ایجاد نمی­شود، بلکه آنان برای یافتن نیمۀ گمشده (Soul mate) به‌سمت یکدیگر جذب می‌شوند. تعبیر دیگری نیز از این استعاره و جدا شدن بخش نر از بخش ماده وجود دارد و آن نقص و ناتمامی است. به آن معنا که جز در کنار هم آمدن این دو هیچ‌یک موجودیت کاملی نخواهند داشت. استفاده امروز از استعاره نیمۀ گمشده آن است که زن و مرد جز در ازدواج با یکدیگر کامل نخواهند شد. مرد یا زن تنها، صرف‌نظر از میزان موفقیت فردی و اجتماعی، فردی ناقص و ناتمام است.<ref>. چراغی کوتیانی، خانواده، اسلام و فمینیسم (تبیین رویکرد اسلام و فمینیسم به کارکردهای خانواده)، 1389ش، ص189؛ بناهان و همکاران، «تبیین جایگاه جنسیت در تربیت از منظر هستی‌شناسی پست مدرنتیستی و نقد آن از دیدگاه اسلامی»، 1403ش، ص149.</ref>